სისხლძარღვთა შევიწროება ნაწლავში, თირკმელსა და ღვიძლში
მეზენტერიული იშემიის მიზეზები
მწვავე მეზენტერიულ იშემიას უმეტესად ნაწლავის არტერიის სანათურის უეცარი დაცობა იწვევს. ასე ხშირად ხდება მოციმციმე არითმიის დროს. მოციმციმე არითმია არის გულის რიტმის დარღვევის ერთ-ერთი ფორმა, რომლის დროსაც გულში თრომბები წარმოიშობა. გული მუშაობისას თრომბებს სისხლის მიმოქცევის წრეში გადაისვრის და ისინი შეიძლება ნაწლავის არტერიებში მოხვდნენ. დაავადების სიმპტომები თრომბის ზომასა და არტერიის ტოტის კალიბრზეა დამოკიდებული. იმ არტერიის დაცობას, რომელიც სისხლით ამარაგებს ნაწლავს, ამ უკანასკნელის კედლის ან მთელი ნაწლავის სიკვდილი მოსდევს, რაც მუცლის უძლიერეს ტკივილს და უმძიმეს გართულებას - პერიტონიტს უდებს სათავეს.
სიმპტომები
ქრონიკული იშემიისთვის დამახასიათებელია მუცლის ტკივილი საკვების მიღების შემდეგ - საკვების მიღებისას ნაწლავების მოძრაობა (პერისტალტიკა) იმატებს და ვინაიდან სისხლძარღვების შევიწროების გამო მათ სისხლი ცუდად მიეწოდებათ, ტკივილის შეგრძნება იჩენს თავს. ტკივილი საკვების მიღებიდან 15-60 წუთის შემდეგ აღმოცენდება. ის შესაძლოა მუცლის ნებისმიერ ნაწილში წარმოიშვას, თუმცა უმეტესად ზემო და შუა ნაწილშია ლოკალიზებული. ქრონიკული მეზენტერიული იშემიის დროს ტკივილი დაახლოებით საათ-ნახევარს გრძელდება და თანდათან ცხრება, საკვების მორიგი მიღების შემდეგ კი ხელახლა იღვიძებს. ქრონიკული მეზენტერიული იშემიით დაავადებული პაციენტები ხშირად იკლებენ წონას, რადგან ტკივილის შიშით თავს არიდებენ ჭამას. მეზენტერიული იშემიის დროს სიმპტომები შესაძლოა გაურკვეველი, წაშლილი იყოს. მუცლის ტკივილსა და წონის კლებასთან ერთად მისთვის დამახასიათებელია ფაღარათი, გულისრევის შეგრძნება, ღებინება, შებერილობა, შეკრულობა. მწვავე იშემია მუცლის ძლიერი ტკივილით ვლინდება. ეს ტკივილი იმდენად ძლიერია, რომ ხშირად ნარკოტიკებიც კი ვერ აყუჩებს. ზოგჯერ მას ერთვის გულისრევის შეგრძნება და ღებინება. მეზენტერიული იშემიის გამომწვევი ძირითადი ფაქტორებია ათეროსკლეროზი და თრომბოემბოლია, თუმცა არსებობს სხვა მიზეზებიც, კერძოდ, დაბალი არტერიული წნევა, გულის უკმარისობა, აორტის ანევრიზმის განშრევება და სისხლის შედედების დარღვევა. უნდა გვახსოვდეს, რომ მეზენტერიული იშემია გადაუდებელი მდგომარეობაა. დროული სამედიცინო დახმარების გარეშე შესაძლოა განვითარდეს მძიმე გართულება, რომლის დროსაც ხშირად ნაწლავის ნაწილის ამოკვეთა ხდება საჭირო.
დიაგნოსტიკა
მას შემდეგ, რაც ექიმი სიმპტომებს გამოიკითხავს, საქმეში ერთვება ინსტრუმენტული და ლაბორატორიული კვლევები: ანგიოგრაფია - ეს არჩევითი მეთოდია, განსაკუთრებით - მწვავე იშემიის დროს, როცა საჭიროა სასწრაფო დიაგნოსტიკა. ამ დროს სისხლძარღვებში შეჰყავთ საკონტრასტო ნივთიერება და რენტგენის სურათებით ადგენენ შევიწროებული ადგილის მდებარეობას. ანგიოგრაფია მკურნალობის დაუყოვნებლივ დაწყების შესაძლებლობას იძლევა; კვლევის ულტრაბგერითი მეთოდი, დოპლეროგრაფია - ადგენს სისხლის მოძრაობის სიჩქარეს, აჩვენებს არტერიების სტრუქტურას და მათი შევიწროების ადგილს; სისხლის ანალიზი, კომპიუტერული ტომოგრაფია და მაგნიტურ-რეზონანსული ანგიოგრაფია, თუმცა ამ უკანასკნელის გამოყენებას ზღუდავს ორგანიზმში ლითონის პროთეზის ან გულის რიტმის ხელოვნური წარმმართველის არსებობა.
მკურნალობა
მეზენტერიული იშემიის მკურნალობის მთავარი მიზანი ნაწლავში სისხლის მიმოქცევის სასწრაფო აღდგენაა. იმის მიხედვით, მწვავეა იშემია თუ ქრონიკული, ტარდება ან გადაუდებელი, ან გეგმური მკურნალობა. ქრონიკული მეზენტერიული იშემიის მკურნალობის ერთ-ერთი მეთოდია ტრანსაორტული ენდარტერექტომია. ამ დროს ქირურგი ხსნის მუცლის ღრუს აორტისა და მეზენტერიული სისხლძარღვებისადმი მისადგომად. ამის შემდეგ ტარდება ენდარტერექტომია - არტერიის შიგნითა კედლებიდან ათერომული ფოლაქების მოცილება. მკურნალობის მეორე თანამედროვე მეთოდია შუნტირება. ამ დროს ქირურგი შევიწროებული ადგილის შემოვლით დგამს ორგანიზმში შუნტს. შუნტად გამოიყენება ან პაციენტის ბარძაყის ვენა, ან სინთეტიკური მილი. შუნტირების შემდეგ დაზიანებულ არტერიაში სისხლის მიმოქცევა აღდგება. სადღეისოდ მკურნალობის ყველაზე თანამედროვე მეთოდებად მიიჩნევა ანგიოპლასტიკა და სტენტირება. ანგიოპლასტიკის დროს შევიწროებულ ადგილამდე ბოლოზე ბალონდამაგრებული უწვრილესი კათეტერით აღწევენ. როცა კათეტერის წვერი შევიწროებულ ადგილს მიაღწევს, ბალონი იბერება და არტერიის სანათური ფართოვდება. ამ პროცედურას შეიძლება დაემატოს სტენტირება. სტენტი ცილინდრის ფორმის მავთულოვანი კონსტრუქციაა, რომელიც არტერიის კედლისთვის კარკასის ფუნქციას ასრულებს და მის შემდგომ შევიწროებას უშლის ხელს. მწვავე მეზენტერიული იშემია გადაუდებელ მკურნალობას მოითხოვს, რადგან დაგვიანებას შესაძლოა ნაწლავის სიკვდილი და პერიტონიტი მოჰყვეს. სამკურნალოდ იყენებენ თრომბოლიზისურ პრეპარატებს, რომლებიც ხელს უწყობს თრომბის დაშლას. ეს პრეპარატები სისხლძარღვში შეჰყავთ კათეტერის საშუალებით ანგიოგრაფიის დროს. თუმცა ეს მეთოდი ყოველთვის არ არის ეფექტური. გარდა ამისა, მას უკუჩვენებებიც აქვს: ანამნეზში კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის სისხლმდენი წყლული, ახალგადატანილი სისხლჩაქცევა თავის ტვინში და სხვა. თუ არსებობს ნაწლავის ნეკროზის განვითარების საფრთხე, ექიმს თრომბების მოცილება ქირურგიული გზით უწევს. უნდა ითქვას ისიც, რომ მეზენტერიული იშემიის მკურნალობა მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული. ისეთებზე, როგორებიცაა ამა თუ იმ მეთოდის ეფექტურობა, გართულებების რისკი, ექიმთან დროული მისვლა და მკურნალობის ხანგრძლივობა.
თირკმლის სისხლძარღვების დაზიანება - რენოვასკულური დაავადება
რენოვასკულური დაავადების დროს ზიანდება თირკმლის სისხლძარღვები - არტერიები ან ვენები. თირკმლის არტერიის სტენოზი მისი სანათურის შევიწროებაა. ამ მდგომარეობამ შესაძლოა არტერიული წნევის მომატებამდე და თირკმლის უკმარისობამდე მიგვიყვანოს. არტერიის ვენაში თრომბები იშვიათად წარმოიქმნება, მაგრამ თუ წარმოიქმნა, შესაძლოა მოწყდეს, სისხლის ნაკადს წაჰყვეს, მაგალითად, ფილტვებისკენ, და უმძიმესი გართულება - ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლია გამოიწვიოს.
სიმპტომები
ვინაიდან რენოვასკულური დაავადება ნელა ვითარდება, პაციენტმა თავდაპირველად შესაძლოა ვერაფერი იგრძნოს. რენოვასკულური დაავადების დროს მომატებულ არტერიულ წნევას თავის ტკივილი იშვიათად ახლავს თან, იშვიათია ჰიპერტონიული კრიზიც, ხოლო მაღალი არტერიული წნევის მედიკამენტური მკურნალობა უეფექტოა. თირკმლის ვენის თრომბოზის დროს თრომბი შეიძლება მოწყდეს, გაჰყვეს სისხლს და სხვა სისხლძარღვები დაახშოს. თუ ასე მოხდა, თავს იჩენს შემდეგი სიმპტომები: მუცლისა და ქვედა კიდურების ტკივილი; სისხლი შარდში; ცილა შარდში; თირკმლის გადიდება, რასაც ექიმი გასინჯვით აღმოაჩენს; ცხელება, გულისრევა და ღებინება; მაღალი არტერიული წნევა; ქვედა კიდურების მოულოდნელი შეშუპება; ქოშინი. სტენოზის (შევიწროების) ძირითადი მიზეზი ათეროსკლეროზია. ათეროსკლეროზის განვითარების ალბათობის მომატებას, მის სწრაფ პროგრესირებას და დაავადების ადრეულ გამოვლენას ხელს უწყობს შემდეგი ფაქტორები: თამბაქოს წევა, შაქრიანი დიაბეტი, სისხლში ქოლესტერინის მაღალი დონე, მაღალი არტერიული წნევა, ზედმეტი წონა, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების დიაგნოზი ოჯახში. თირკმლის არტერიის დაზიანების სხვა მიზეზებია ფიბრომუსკულარული დისპლაზია, თირკმლის არტერიის ანევრიზმა, თირკმლის არტერიის ინტიმის აშრევება. ნეფროტოქსიკური სინდრომი (მდგომარეობა, როდესაც შარდთან ერთად დიდი რაოდენობით იკარგება ცილა ალბუმინი) თირკმლის ვენის თრომბოზის ყველაზე ხშირი მიზეზია. თირკმლის ვენის თრომბოზს იწვევს აგრეთვე ვენის დაზიანება, ინფექცია და სიმსივნე.
დიაგნოსტიკა
გამოკითხვისა და გასინჯვის შემდეგ ექიმმა შეიძლება გირჩიოთ ექოსკოპია, ანგიოგრაფია, კომპიუტერული ტომოანგიოგრაფია ან მაგნიტურ-რეზონანსული ანგიოგრაფია, რადიონუკლიდური კვლევა.
მკურნალობა
მკურნალობის ერთ-ერთ უმთავრეს კომპონენტად მიიჩნევა ცხოვრების წესის შეცვლა: თუ მწეველი ხართ - მოწევისთვის თავის დანებება; წონის ოპტიმიზება, დიეტის დაცვა და ფიზიკური ვარჯიშების გარკვეული რეჟიმი; არტერიული წნევის დონის მუდმივი კონტროლირება და რეგულირება; სისხლში შაქრის დონის კონტროლი, თუ შაქრიანი დიაბეტი გაქვთ. როგორც წინასაოპერაციო, ასევე ოპერაციის შემდგომ პერიოდში ექიმმა შეიძლება დაგინიშნოთ მედიკამენტური მკურნალობა, რომელიც მიმართული იქნება სისხლის გასქელების საწინააღმდეგოდ, სისხლში ქოლესტერინისა და გლუკოზის დონის ნორმალიზაციისკენ, არტერიული წნევის რეგულირებისკენ. არსებობს თირკმლის სისხლძარღვების შევიწროების ქირურგიული მკურნალობის რამდენიმე მეთოდი:
ენდარტერექტომია - სისხლძარღვთა ქირურგი თირკმლის არტერიის გაკვეთის შემდეგ ამოკვეთს ათეროსკლეროზულ ფოლაქებს და აღადგენს სისხლძარღვის გამავლობას, მერე კი გაკვეთილ არტერიას გაკერავს;
პროთეზირება - ქირურგი შევიწროებულ არტერიას შეცვლის ან თქვენივე ვენით, ან სპეციალური ხელოვნური პროთეზით;
შუნტირება - სისხლის მიმოქცევის აღსადგენად შემოვლითი გზის შექმნა.
რაც შეეხება ანგიოპლასტიკასა და სტენტირებას, ისინი თირკმლის სისხლძარღვთა შევიწროების მკურნალობის ყველაზე თანამედროვე მეთოდებად არის აღიარებული. თირკმლის არტერიის ან ვენის უეცარი დაცობის დროს ექიმმა შესაძლოა გირჩიოთ პროცედურა, რომელსაც თრომბოლიზს უწოდებენ. ეს პროცედურა ანგიოგრაფიული კვლევის დროსაც ტარდება. ამ დროს სპეციალური კათეტერით თირკმლის სისხლძარღვებში შეჰყავთ განსაზღვრული ნივთიერება, რომელიც თრომბს შლის. სამწუხაროდ, ამ პროცედურის ჩატარება ყოველთვის არ არის შესაძლებელი. მას მხოლოდ სისხლძარღვის დახშობის პირველ საათებში მიმართავენ. თირკმლის სისხლძარღვების შევიწროების მკურნალობის მეთოდის არჩევა მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული, კერძოდ, ლოკალიზაციაზე, დაზიანების სიგრძეზე, ასაკზე, თანმხლებ დაავადებებზე, დაზიანების ხანგრძლივობაზე, თირკმელების ფუნქციაზე და სხვა.
ღვიძლის ვენების თრომბოზი (ბად-კიარის სინდრომი)
ბად-კიარის სინდრომი ვითარდება მაშინ, როდესაც თრომბი ღვიძლის ვენებს ავიწროებს ან ახშობს და ვენური სისხლი ღვიძლიდან ძნელად გამოედინება. მისი სიმპტომებია: მუცლის ტკივილი, სიყვითლე, ასციტი, ღვიძლის მტკივნეულობა და გადიდება. ბად-კიარის სინდრომი შეიძლება განვითარდეს: მუცლის ტრავმის შემდეგ; მიელოპროლიფერაციული სინდრომების დროს; სისტემური წითელი მგლურას დროს; კუჭქვეშა ჯირკვლის, თირკმელებისა და თირკმელზედა ჯირკვლის სიმსივნის დროს; ორსულობისას და სხვა. პაციენტების 25-30%-თან ვერავითარი თანდაყოლილი დაავადების დიაგნოსტირება ვერ ხერხდება. დაავადების სიმპტომებია: ასციტი (დაავადებულთა 90%); ტკივილი მუცლის მიდამოში (აწუხებს პაციეტნთა 80%-ს და ლოკალიზდება მარჯვენა ნეკნქვეშა მიდამოში); ღვიძლისა და ელენთის გადიდება; სიყვითლე; ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათია; სისხლდენა კუჭიდან და საყლაპავის გაფართოებული ვენებიდან. ბად-კიარის სინდრომის დიაგნოსტირების ძირითად მეთოდად მიიჩნევა ულტრაბგერითი დოპლეროგრაფიული კვლევა. მიუხედავად ამისა, ღვიძლის ვენის კათეტერიზაცია და ანგიოგრაფია დღემდე რჩება დაავადების დიაგნოსტიკის ოქროს სტანდარტად. სადღეისოდ მეცნიერები აქტიურად შეისწავლიან მაგნიტურ-რეზონანსულ ანგიოგრაფიას, რომელიც შეიძლება ბად-კიარის სინდრომის დიაგნოსტიკის მეტად სასარგებლო არაინვაზიურ მეთოდად იქცეს. მკურნალობა მხოლოდ სტაციონარში ტარდება და დაავადების მიმდინარეობაზეა დამოკიდებული.