ოსტეოპოროზი - როგორ შევაჩეროთ ჩუმი ეპიდემია
იცვლება და ქსოვილი მყიფდება. იგი დიდხანს მიმდინარეობს თვალში საცემი სიმპტომების გარეშე. უმეტესად მას აღმოაჩენენ მცირე დატვრთვით გამოწვეული ძვლის მოტეხილობის შემდეგ. ამის თავიდან ასაცილებლად უყურადღებოდ არ უნდა დაგვრჩეს ოსტეოპოროზის ადრეული სიმპტომები - რამდენიმე სანტიმეტრით დადაბლება ან ახოვნობის შეცვლა (ვითარდება გულმკერდის კიფოზი ან კუზი). გახსოვდეთ, დაავადების შეჩერება შესაძლებელია.
განაჩენი, რომელიც გასაჩივრებას ექვემდებარება
ოსტეოპოროზის კლასიკური განმარტება ასეთია: სისტემური დაავადება, რომელიც აზიანებს ჩონჩხის ყველა ძვალს და მიმდინარეობს მათი სიმკვრივისა და სიმტკიცის შემცირებით. ეს მინიმალური დატვირთვის დროსაც კი, - მაგალითად, ისეთისა, როგორიცაა მცირე სიმაღლიდან გადმოხტომა ან 10 კილოგრამამდე ტვირთის აწევა, - საგრძნობლად ზრდის მოტეხილობათა რისკს. სწორედ ამაში მდგომარეობს ამ სენის სივერაგე. შეგახსენებთ, რომ ოსტეოპოროზის მთავარი გართულება მოტეხილობებია, რომელთაგანაც ყველაზე გავრცელებულია:
- სხივის ძვლის მოტეხილობა (ვითარდება გაშლილ ხელზე დაცემისას);
- ბარძაყის ყელის მოტეხილობა (ყველაზე ვერაგია, რადგან ასეთი მოტეხილობის შემდეგ პაციენტების ნახევარი რჩება ინვალიდი და საჭიროებს მუდმივ მეთვალყურეობას);
- ხერხემლის კომპრესიული მოტეხილობა (ვითარდება ტვირთის აწევისას და მიმდინარეობს ძლიერი ტკივილით);
- როგორც ვხედავთ, ეს ტრავმები საკმაოდ მძიმეა და რთულად სამკურნალო.
დაავადების რისკფაქტორები
- სქესი. ცნობილია, რომ ოსტეოპოროზით მამაკაცებზე ხშირად ქალები ავადდებიან. საქმე ის არის, რომ მენოპაუზის დადგომის შემდეგ სწრაფად და პროგრესულად ქვეითდება ძვლების სიმკვრივე. მენოპაუზის პირველი 5 წლის განმავლობაში ქალები კარგავენ ძვლოვანი მასის მეოთხედს. ამის მიზეზია ესტროგენების (ქალის სასქესო ჰორმონები, რომლებიც მონაწილეობენ ძვლოვანი ქსოვილის ნივთიერებათა ცვლის რეგულირებაში) პროდუქციის შემცირება.
- არასაკმარისი ფიზიკური დატვირთვა. რეგულარული ფიზიკური დატვირთვის არარსებობის შემთხვევაში ძვლები განლევას იწყებს. გახსოვდეთ, რომ დილის გამამხნევებელი ვარჯიშების შეუსრულებლობის მიზეზი, გარდა სიზარმაცისა, შეიძლება იყოს სახსრების, გულისა და ნერვული სისტემის დაავადებები.
- სუსტი აღნაგობა.
- კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ის ქრონიკული დაავადებები, რომლებიც მიმდინარეობს საკვები ნივთიერებების, ვიტამინების, მიკრო- და მაკროელემენტების შეწოვის უნარის დაქვეითებით, რაც იწვევს ძვლოვანი ქსოვილის ნივთიერებათა ცვლის მოშლას.
- ენდოკრინული დაავადებები - ფარისებრი ჯირკვლის დაავადება (როგორც ჰიპერფუნქციით, ასევე ჰიპოფუნქციით მიმდინარე), შაქრიანი დიაბეტი, იცენკო-კუშინგის დაავადება და სინდრომი.
- გლუკოკორტიკოსტეროიდებისა და ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონის (L-თიროქსინის) ხანგრძლივი მიღება.
- თირკმლის ის დაავადებები, რომლებიც თირკმელების ქრონიკულ უკმარისობას იწვევს.
- გენეტიკური განწყობა. თუ დედას აქვს ოსტეოპოროზი, მისი ქალიშვილი მიეკუთვნება ამ დაავადების განვითარების მაღალი რისკის ჯგუფს.
- კალციუმის არასაკმარისი მოხმარება.
- ნიკოტინის, ალკოჰოლისა და ყავის ჭარბი მოხმარება.
პროფილაქტიკა
ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა არა მარტო რისკჯგუფში შემავალი პირებისთვის, არამედ ყველასთვის აუცილებელია. ზომიერად სვით ალკოჰოლიანი სასმელები და ყავა, ეცადეთ უარი თქვათ ნიკოტინზე, ანდა მინიმუმამდე დაიყვანოთ მისი მოხმარება. ივარჯიშეთ ყოველდღიურად და დღეში 30 წუთი მაინც იარეთ ფეხით.
ვარჯიშები
შემოგთავაზებთ რამდენიმე ვარჯიშს ოსტეოპოროზის შესაჩერებლად. საუკეთესო ეფექტისთვის ისინი ყოველდღიურად უნდა შეასრულოთ.
- საწყისი მდგომარეობა: დაწექით ზურგზე, ფეხები შეატყუპეთ, ხელები დაიწყვეთ ტანის გასწვრივ. დაჭიმეთ ფეხის და დუნდულა კუნთები, ხელისგულებით დააწექით იატაკს, მთელი ძალით გამართეთ ზურგი და ფეხები მიიტანეთ თავთან. დაუბრუნდით საწყის მდგომარეობას, რამდენიმე წამით მოეშვით და ვარჯიში გაიმეორეთ.
- ოდნავ მოხარეთ ფეხები მუხლებში, ტერფებით დააწექით იატაკს, დაძაბეთ მუცლის კუნთები. დაბრუნდით საწყის მდგომარეობას.
- დაეყრდენით ტერფებით იატაკს, გამართეთ ზურგი, ხელისგულებით დააწექით იატაკს, დაძაბეთ დუნდულა და მუცლის კუნთები და დაუბრუნდით საწყის მდგომარეობას.
- ვერტიკალურად ასწიეთ მარცხენა ხელი, მარჯვენა ხელიგულით დააწექით მარცხენა თეძოს ძვალს, მარჯვენა ფეხით მაგრად დააწექით იატაკს. შეცვალეთ კიდურები და ისევ გაიმეორეთ ვარჯიში.
- ოდნავ მოხარეთ ფეხები მუხლებში, ტერფებით დააწექით იატაკს, ზემოთ და წინ გასწიეთ ხელები, წამოსწიეთ თავი, დაჭიმეთ მუცლის კუნთები. დაუბრუნდით საწყის მდგომარეობას.
- ხელისგულებითა და წინამხრებით დააწექით იატაკს, წამოსწიეთ თეძოები, ტერფებით დაეყრდენით იატაკს. დაუბრუნდით საწყის მდგომარეობას.
- მუხლები მიიტანეთ გულმკერდთან და მჭიდროდ შემოაჭდეთ ხელები. დაუბრუნდით საწყის მდგომარეობას.
- დაჯექით გამართული, ხელისგულებით დაეყრდენით იატაკს, დაჭიმეთ მუცლისა და დუნდულა კუნთები. დაუბრუნდით საწყის მდეგომარეობას.
- საწყისი მდგომარეობა: დადექით ოთხზე. ასწიეთ თავი, ძალიან დაძაბეთ კუნთები. დაუბრუნდით საწყის მდგომარეობას.
- წამოსწიეთ თავი, გამართეთ ზურგი, ძლიერად დაჭიმეთ კუნთები. დაუბრუნდით საწყის მდგომარეობას.
- დაჭიმეთ მუცლის კუნთები, მკვეთრად გასწიეთ მარცხენა ხელი წინ, მარცხენა ფეხი კი უკან, შემდეგ გააკეთეთ იგივე მეორე ხელითა და ფეხით.
არ დაივიწყოთ პროფილაქტიკის სხვა საშუალებებიც: მიირთვით რაც შეიძლება მეტი კალციუმით მდიდარი საკვები. გაითვალისწინეთ, რომ ამ ელემენტის სადღეღამისო მოთხოვნილება ასაკთან ერთად იცვლება:
- 10 წლამდე ადამიანს სჭირდება 800 მგ კალციუმი;
- 11-დან 25 წლამდე - 1 200 მგ;
- 26-დან 50 წლამდე - 800 მგ;
- 50 წლიდან - 1200 მგ.
ყველაზე მეტ კალციუმს შეიცავს რძის ნაწარმი (ყველი, ხაჭო, არაჟანი, მაწონი), ფოთლოვანი მწვანილი, ისპანახი, კომბოსტო, სალათის ფურცლები, სტაფილო, თევზი, შავი პური. სასურველია ცხოველური ცხიმისა და მარილის შემცირება, რადგან ისინი კალციუმის შეწოვას და ძვალებში მის შენარჩუნებას უშლიან ხელს. კალციუმის კარგად ასათვისებლად საჭიროა დ ვიტამინით ორგანიზმის მომარაგებაც. მას შეიცავს ნაღების კარაქი, თევზის ქონი, კვერცხის გული და რძის პროდუქტები. გამომიმუშავებს თავად ადამიანის ორგანიზმიც ულტრაიისფერი სხივების ზემოქმედებით. დღესდღეობით აფთიაქებში იყიდება კალციუმისა და დ ვიტამინის შემცველი უამრავი პრეპარატი, მაგრამ უნდა გახსოვდეთ, რომ მათი უზომო მიღება არ შეიძლება. ხანგრძლივი ზედოზირებისას ორგანიზმში კალციუმი გროვდება, ამან კი შესაძლოა გამოიწვიოს შარდკენჭოვანი დაავადება, თირკმელების უკმარისობა, მხედველობის დაქვეითება და გულის მუშაობის შეფერხება. ამიტომ პრეპარატის მიღებამდე ექიმთან გაიარეთ კონსულტაცია. დაცემისა და ტრავმების თავიდან ასაცილებლად (განსაკუთრებით - თუ ოჯახში მოხუცები და ბავშვები გყავთ) მოაწყვეთ ოთახი მოხერხებულად. სინათლის ჩამრთველი საწოლთან ახლოს უნდა იყოს, რათა სიბნელეში სინათლის ასანთებად შორს წასვლა არ მოგიხდეთ; აბაზანის კედელზე აუცილებლად მიამაგრეთ სახელური და იატაკიდან აიღეთ ყველა პატარა ნოხი, რომ ფეხი არ წამოჰკრათ.
ადრეული დიაგნოსტიკა
ოსტეოპოროზის ადრეული დიაგნოსტიკა მხოლოდ ძვლის დენსიტომეტრიით (ძვლოვანი ქსოვილის სიმკვრივის განმსაზღვრელი ინსტრუმენტული გამოკვლევა) არის შესაძლებელი. ყველაზე მეტად გავრცელებულია ულტრაბგერითი და რენტგენოლოგიური დენსიტომეტრია, რადგან მათი მეშვეობით სწრაფად და უმტკივნეულოდ განისაზღვრება ძვლოვანი ქსოვილის მდგომარეობა. ასეთი გამოკვლევის ჩატარება წელიწადში ერთხელ საკმარისია. 55 წელს გადაცილებული ადამიანი წელიწადში ძვლოვანი ქსოვილის 1%-ს კარგავს. თუ განმეორებითმა გამოკვლევამ ამაზე მაღალი პროცენტი გვიჩვენა, სავარაუდოა ოსტეოპოროზი. დაუჯერებელია, მაგრამ ფაქტია:
- ორგანიზმს დ ვიტამინის მთელი წლის მარაგი რომ მიაწოდოთ, საკმარისია, ზაფხულში ყოველდღიურად 15-20 წუთით მიეფიცხოთ მზეს.
- თუ ყოველდღე იხტუნებთ ადგილზე (შეიძლება სახტუნაოთიც) 1-2 წუთი, ოსტეოპოროზის განვითარების ალბათობა ძალიან შემცირდება.