D ვიტამინის დეფიციტი და მასთან დაკავშირებული დარღვევები
მედიკამენტების გამო გაძლიერებული კატაბოლიზმით და ახალშობილებში - დედის რძეში D ვიტამინის მინიმალური შემცველობით. ბავშვებში ვიტამინი D დეფიციტი რაქიტს იწვევს, რაც გამოიხატება გაღუნული ფეხებით, ხოლო მოზრდილებში ოსტეომალაციას იწვევს, რაც გამოხატულია, ჩონჩხის ძვლის მატრიქსის სუსტი მინერალიზაციით.
D ვიტამინის დეფიციტითან დაკავშირებულ საკითეხებზე დეტალურად სასაუბროდ კლინიკა დიაკორის ექიმ-ენდოკრინოლოგ ნაზიბროლა ჩირაძეს მივმართეთ, რომელიც პრობლემის დიაგნოსტირებაზე, მართვასა და რევენციაზე გვესაუბრება.
ნიშნები და სიმპტომები
ვიტამინი D დეფიციტი ხშირად კლინიკურად გამოხატული არაა. მანიფესტაცია შეიძლება მოიცავდეს შემდეგს:
• ბავშვები გვიან იწყებენ ფეხით სიარულს ან დიდი ხნის განმავლობაში ჯდომა ურჩევნიათ
• მოზრდილებს აღენიშნებათ კუნთების ქრონიკული ტკივილი
ფიზიკალური გასინჯვით ვიტამინი D-ს დეფიციტის მძიმე ფორმის დროს გვხვდება:
• ბავშვებში, გაღუნული ფეხები
• მოზრდილებში, პერიოსტეალური ტკივილი, რომელიც ყველაზე მეტად გამოხატულია მკერდის ძვალზე ან დიდი წვივის ძვალზე ზეწოლისას
დიაგნოზი
შრატის 25-ჰიდროქსივიტამინ D (25[OH]D) განსაზღვრა D ვიტამინის სტატუსის შესაფასებლად საუკეთესო მეთოდია. 25(OH)D-ის დონის მიხედვით ისაზღვრება:
• 21-29 ნგ/მლ (52.5-72.5 ნმოლ/ლ): ვიტამინი D ნაკლებობა (არასაკმარისი მიწოდება)
• < 20 ნგ/მლ (< 50 ნმოლ/ლ): ვიტამინი D დეფიციტი
შრატის პარათჰორმონის (პთჰ) განსაზღვრა, შესაძლებელია, D ვიტამინის ნაკლებობის დადგენაში დაგვეხმაროს, თუმცა D ვიტამინის ნაკლებობის დიაგნოსტირებისთვის ყოველთვის აუცილებელი არაა. პთჰ-ის დონე ხშირად მომატებულია D ვიტამინის დონის დაქვეითებისას, რაც მეორეულ ჰიპერპარათირეოზზე მიუთითებს.
D ვიტამინის დეფიციტის სკრინინგი რეკომენდებულია ჩატარდეს იმ პირებში, ვინც მაღალი რისკის ჯგუფს წარმოადგენს, როგორიცაა[2] :
• პაციენტები ოსტეოპოროზით
• პაციენტები მალაბსორბციის სინდრომით
• აფრო-ამერიკელები ან ლათინოამერიკელები
• მსუქანი პირები (სმი >30 კგ/მ 2) [3]
• პირები, რომელთაც D ვიტამინისა და ფოსფატების მეტაბოლიზმზე მოქმედი დარღვევები აღენიშნებათ (მაგ., თირკმლის ქრონიკული დაავადება)
მართვა
ვიტამინი D-ს დეფიციტის მქონე 1 წლამდე ასაკის პაციენტის მკურნალობა რეკომენდებულია შემდეგნაირად [2] :
• 2000 სე/დღ ვიტამინი D 2 ან D 3 6 კვირის განმავლობაში
• 50,000 სე ვიტამინი D 2 ან D 3 კვირაში ერთხელ 6 კვირის განმავლობაში
• თუკი შრატის 25(OH)D დონე აჭარბებს 30 ნგ/მლ, საჭიროა შემანარჩუნებელი დოზით 400-1000 სე/დღ უზრუნველყოფა
ვიტამინი D-ს დეფიციტის მქონე 1-18 წლის ასაკის პაციენტის მკურნალობა რეკომენდებულია შემდეგნაირად:
• 2000 სე/დღ ვიტამინი D2 ან D3 6 კვირის განმავლობაში ან
• 50,000 სე ვიტამინი D2 კვირაში ერთხელ 6 კვირის განმავლობაში
• თუკი შრატის 25(OH)D დონე აჭარბებს 30 ნგ/მლ, საჭიროა შემანარჩუნებელი დოზით 600-1000 სე/დღ უზრუნველყოფა
ვიტამინი D-ს დეფიციტის მქონე მოზრდილების მკურნალობა რეკომენდებულია შემდეგნაირად [2] :
• 50,000 სე ვიტამინი D 2 ან D 3 კვირაში ერთხელ 8 კვირის განმავლობაში ან
• 6000 სე/დღ ვიტამინი D 2 ან D 3 8 კვირის განმავლობაში
• თუკი შრატის 25(OH)D დონე აჭარბებს 30 ნგ/მლ, საჭიროა შემანარჩუნებელი დოზით 1500-2000 სე/დღ უზრუნველყოფა
ვიტამინი D-ს დეფიციტის მქონე მსუქანი, მალაბსორბციის სინდრომის მქონე პირების ან ვიტამინი D-ს მეტაბოლიზმზე მოქმედი მედიკამენტებით მკურნალობაზე მყოფი პირების მკურნალობა რეკომენდებულია შემდეგნაირად:
• სულ მცირე 6000-10,000 სე ვიტამინი D ყოველდღე
• როცა შრატის 25(OH)D დონე აჭარბებს 30 ნგ/მლ, საჭიროა შემანარჩუნებელი დოზით 3000-6000 სე/დღ უზრუნველყოფა
თუ შრატის 25(OH)D კონცენტრაცია რჩება პერსისტიულად დაბალი, მიუხედავად D ვიტამინის დონის კორექციის მრავალი მცდელობისა, შესაძლებელია, გათვალისწინებული იყოს ულტრაიისფერი B სხივებით მკურნალობის ცდა D ვიტამინის სტატუსის გასაუმჯობესებლად.
პრევენცია
მზის სხივების პირდაპირი ზემოქმედების ქვეშ ყოფნა დამცავის გარეშე D ვიტამინის ყველაზე დიდი წყაროა როგორც ბავშვებში, ასევე მოზრდილებში.
მზის სხივებით D ვიტამინის მიღება ხდება შემდეგნაირად:
• მზის ზემოქმედების ქვეშ გონივრული ყოფნა, განსაკუთრებით 10:00-დან 15:00 სთ-ის შუალედში, წარმოქმნის კანში D ვიტამინს, რომელიც სისხლში 2-ჯერ მეტი ხანგრძლივობით რჩება, ვიდრე საკვებით მიღებული D ვიტამინი [4]
• მზის ზემოქმედების ქვეშ მთლიანი სხეულის დასხივება, რომელიც კანის მსუბუქ შეწითლებას იწვევს, ღია კანის ფერის მქონე პირებში წარმოქმნის D ვიტამინის რაოდენობას, რომელიც ორალურად 10,000-25,000 სე ექვივალენტურია [5]
• კანის პიგმენტაციის გაზრდა, დაბერება და მზის ეკრანის გამოყენება ამცირებს კანში D3 ვიტამინის წარმოქმნას.
D ვიტამინის რეკომენდებული დღიური რაოდენობა ვიტამინი D-ს დეფიციტის რისკის მქონე პირებისთვის არის შემდეგი:
• 1 წლამდე ჩვილებსა და ბავშვებში, სულ მცირე 400 სე/დღ, ძვლის ჯანმრთელობის გასაზრდელად
• 1-18 წლამდე ასაკის ბავშვებსა და მოზარდებში, სულ მცირე 600 სე/დღ ძვლის ჯანმრთელობის გასაზრდელად
• 19-50 ასაკის მოზრდილებში, სულ მცირე 600 სე/დღ ძვლის ჯანმრთელობის და კუნთების ფუნქციის გასაზრდელად
• შრატის 25(OH)D დონის 30 ნგ/მლ-ზე მეტად გასაზრდელად, შესაძლოა საჭირო გახდეს ვიტამინი D-ს მიღება სულ მცირე 1000 სე/დღ დოზით
• D ვიტამინის რეკომენდებული დონის მიღწევა რამდენად გამოიწვევს ექსტრასკელეტარულ, D ვიტამინთან ასოცირებულ ჯანმრთელობის სარგებელს, ამჟამად ცნობილი არ არის.
D ვიტამინის შემცველი საკვების უმეტესობა არ შეიცავს ვიტამინის საკმარის რაოდენობას დღიური მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად. ამერიკის აგროკულტურის დეპარტამენტის (UშDA) ნუტრიციული მონაცემების ლაბორატორიით ჩამოთვლილ საკვებში განსაზღვრულია D ვიტამინის შემცველობა:
• გამდიდრებული რძე (240 მლ) - 100 სე
• გამდიდრებული ფორთოხლის წვენი (240 მლ) [6] - 100 სე
• გამდიდრებული მარცვლეული (1 პორცია) - 40-80 სე
• დამარილებული ქაშაყი (100 გ) - 680 სე
• კონსერვირებული ორაგული ფხით (100 გ) - 624 სე
• სკუმბრია (100 გ) - 360 სე
• კონსერვირებული სარდინი (100 გ) - 272 სე
• ვირთევზა (100 გ) - 44 სე
• შვეიცარიული ყველი (100 გ) - 44 სე
• სოკო შიიტაკე უმი (100 გ) - 76 სე
• მულტივიტამინების უმეტესობა (1 ტაბ) - 400 სე
R