პირველი დახმარება ნერვული სისტემის პათოლოგიების დროს - მკურნალი.გე

თინათინ გოცაძე

არასამედიცინო განათლების მქონე ადამიანისთვის ამ პროცესების შეფასება რთული, პრაქტიკულად შეუძლებელი საქმეა, თუმცა ექიმის მოსვლამდე, კომპეტენტურ და სათანადო სამედიცინო ჩარევამდე, დაზარალებულისთვის დახმარების გაწევა მაინც საჭიროა, რადგან ხშირად სწორედ პირველ დახმარებაზეა დამოკიდებული დაავადების პროგნოზი, ადამიანის ჯანმრთელობა და ყოფნა-არყოფნაც კი. იმაზე, თუ როგორ ამოვიცნოთ ნევროლოგიური დარღვევები, როგორ აღმოვუჩინოთ პირველი დახმარება დაზარალებულს, რა გავითვალისწინოთ და რომელი წესები დავიცვათ, საუბარი ვთხოვეთ ნ. ყიფშიძის სახელობის ცენტრალური საუნივერსიტეტო კლინიკის ნერვულ სნეულებათა დეპარტამენტის ნევროლოგს, მედიცინის დოქტორს, ქალბატონ ეკა დევიძეს:

- ავტოკატასტროფის დროს ხშირია ქალა-ტვინის ტრავმა. როგორ უნდა ამოიცნოს ის არასამედიცინო განათლების მქონე ადამიანმა და როგორი დახმარება აღმოუჩინოს დაშავებულს?

- ქალა-ტვინის მსუბუქი ტრავმა სპეციფიკურ მკურნალობას არ საჭიროებს, მაგრამ აუცილებელია დინამიკური კლინიკური კვლევა მომდევნო 24 საათის განმავლობაში, დაზარალებულის გვერდით ყოფნა, რათა არ გამოგვრჩეს საშიში სიმპტომები. დაზარალებულის ცნობიერების შემოწმება საჭიროა ძილის დროსაც - ყოველ 2-3 საათში ერთხელ მარტივი კითხვების საშუალებით. მძიმე ტრავმას ახასიათებს შემდეგი სიმპტომები:

• ცნობიერების დაკარგვა, გაბრუება, ძილიანობა;
• სუნთქვის რიტმის დარღვევა და არტერიული წნევის ვარდნა;
• გულყრები;
• მოტეხილობა ქალა-ძვლის ან სახის მიდამოში, შეშუპება ტრავმის მხარეს ან ჭრილობა თავის არეში;
• ძლიერი თავის ტკივილი;
• სიმპტომების თანდათანობითი გაუარესება;
• გაღიზიანება, განსაკუთრებით - ბავშვებში, ქცევის პათოლოგია;
• კოორდინაციის დარღვევა;
• ერთი ან მეტი კიდურის მოძრაობის დარღვევა;
• კისრის დაჭიმულობა ან ღებინება;
• გუგათა ცვლილებები;
• სმენის, მხედველობის, გემოვნების და ყნოსვის დარღვევები.

საშუალო სიმძიმის და მძიმე ტრავმის დროს აუცილებელია:

• გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების ბრიგადის გამოძახება;
• თუ დაშავებულთან მყოფს გააჩნია გადაუდებელი დახმარების უნარ-ჩვევები - ABC-პრინციპით (Airway, Breathing, Circulation) ჰაერგამტარი გზების, სუნთქვისა და სისხლის მიმოქცევის შემოწმება და მონიტორინგი;
• სუნთქვის ნიშნების არარსებობისას - ფილტვ-გულის რეანიმაცია (CPR);
• ჭრილობიდან სისხლდენის შეჩერება სუფთა ქსოვილის დახმარებით;
• შეშუპებულ მიდამოზე ყინულის დადება.

არ შეიძლება:

• ფილტვ-გულის რეანიმაციის წარმოებისას კისრის მოხრა. საჭიროა თავისა და კისრის სტაბილიზაცია და ერთ სიბრტყეზე შენარჩუნება;
• თუ სავარაუდოა ქალას ძვლის მოტეხილობა - ზეწოლა სისხლდენის მხარეს;
• დაზარალებულის განძრევა სასწრაფო სამედიცინო დახმარების ბრიგადის მოსვლამდე, თუ ეს სასიცოცხლოდ არ არის აუცილებელი.
• დამცავი შლემის მოხსნა, თუ მოსალოდნელია ქალა-ტვინის სერიოზული ტრავმის არსებობა.
• ჭრილობიდან ნამსხვრევის ამოღება. საჭიროა ჭრილობაზე სტერილური დოლბანდის დაფარება.
• თავზე ღრმა ჭრილობის მობანა, თუ ინტენსიური სისხლდენა გრძელდება.

თავის ტვინის ტრავმის მსუბუქი ფორმაა შერყევა. თავის ტვინის შერყევა ვითარდება ნაკლებად ძლიერი ტრავმული დაზიანებისას და ქალა-ტვინის ტრავმათა ათიდან 7 შემთხვევაში გვხვდება. ახასიათებს ცნობიერების ხანმოკლე (1-2-დან 10-15 წუთამდე ხანგრძლივობის) დაკარგვა. ძირითადი სიმპტომებია თავის ტკივილი, გულისრევის შეგრძნება, იშვიათი - ღებინება, თავბრუხვევა, სისუსტე, თვალის კაკლებზე ზეწოლისას მტკივნეულობა. მოსალოდნელია ხანმოკლე რეტროგრადული ამნეზია. სიმპტომების რეგრესია ხდება 5-8 დღეში. კომპიუტერულ-ტომოგრაფიული გამოკვლევა ამ დროს პათოლოგიურ ცვლილებებს არ ავლენს. სამედიცინო დახმარება საჭიროა იმ შემთხვევაში, თუ დაშავებული უჩივის თანდათანობით გაბრუებასა და ძილად მივარდნას, ძლიერ თავის ტკივილს ან კისრის დაჭიმულობას, აღებინებს ერთზე მეტჯერ, თუნდაც მცირე ხნით კარგავს ცნობიერებას, უჩვეულოდ იქცევა.

- რას გვეტყვით ზურგის ტვინის ტრავმაზე?

- სპინალური ტრავმა ნერვული სისტემის ტრავმულ დაზიანებათა 10-20%-ს შეადგენს. შედარებით ადვილად ზიანდება ხერხემლის ის მიდამო, რომელიც მეტი აქტიურობით გამოირჩევა - კისრის (CV-CVII ) და გულმკერდ-წელის (TH X-L II) არე. მიზეზი შეიძლება იყოს ავტოკატასტროფა, წყალქვეშა ტრავმა, სიმაღლიდან ჩამოვარდნა, ცეცხლნასროლი ჭრილობა, დაავადება (პოლიომიელიტი, სიმსივნე და სხვა).

• სპინალური ტრავმის დროს ადამიანს შესაძლოა დაეუფლოს სისუსტე, გაუჭირდეს სიარული, განუვითარდეს კიდურების დამბლა, მგრძნობელობის დარღვევა, რომელიც გადაეცემა ხელის ან ფეხის მიდამოში, კისრის დაჭიმულობა, თავის ტკივილი ან კისრის ტკივილი, უნებლიე შარდვა და დეფეკაცია, ცნობიერების დარღვევა, თავი უჩვეულო პოზაში ეჭიროს. უმეტესად ვითარდება შოკი. დაშავებული გაუნძრევლად უნდა დავტოვოთ, ვიდრე მას გადაუდებელ სამედიცინო დახმარებას არ აღმოუჩენენ, ამიტომ როდესაც ხერხემლის მიდამოს ტრავმას ვეჭვობთ, დაუყოვნებლივ უნდა გამოვიძახოთ სასწრაფო სამედიცინო დახმარების ბრიგადა, მანამდე კი საჭიროა თავისა და კისრის იმ მდგომარეობაში დატოვება, რა მდგომარეობაშიც ვნახეთ; თავის, კისრისა და სხეულის იმობილიზაცია ორივე მხარეს.
• თუ დაზარალებული უგონოდ არის, ABC-პრინციპით ხდება ჰაერგამტარი გზების, სუნთქვის და სისხლის მიმოქცევის შემოწმება. სუნთქვის ნიშნების არარსებობისას ტარდება ფილტვ-გულის რეანიმაცია (ჩPღ). აუცილებელია დაშავებულისთვის სითბოს შენარჩუნება.

არ შეიძლება:

• სასწრაფო სამედიცინო დახმარების ბრიგადის მოსვლამდე დაშავებულის განძრევა, თუ, რა თქმა უნდა, ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი არ არის. ფილტვ-გულის რეანიმაციის ჩატარებისას მხოლოდ ქვედა ყბა უნდა წამოვწიოთ წინ.
• დამცავი შლემის მოხსნა, საკვებისა და სითხის მიცემა.
• დაშავებულის გადაბრუნება, თუ არ არსებობს ღებინების ან მოხრჩობის საშიშროება. საჭიროების შემთხვევაში გადაბრუნებისთვის აუცილებელია ორი ადამიანი: ერთი - თავთან, ხოლო მეორე დაშავებულის გვერდით თავსდება. დაშავებულის გადაბრუნებისას საჭიროა თავის, კისრისა და სხეულის ერთ სწორ ხაზზე შენარჩუნება.

- რას ითვალისწინებს პირველი დახმარება ინსულტის დროს? რომელი სიმპტომები მიუთითებს ინსულტზე?

- ინსულტი წარმოადგენს სინდრომს, რომელსაც ახასიათებს ნევროლოგიური დეფიციტის სწრაფი განვითარება, გრძელდება 24 საათს და განპირობებულია თავის ტვინში სისხლის მიმოქცევის მწვავე დარღვევით. ინსულტების რისკის ფაქტორებია არტერიული ჰიპერტენზია, გულის დაავადებები, შაქრიანი დიაბეტი, ათეროსკლეროზი, ასიმპტომური კაროტიდული სტენოზი, თამბაქოსა და ალკოჰოლის მოხმარება, ტრანზიტორული იშემიური შეტევა. მათი შეცვლა, კონტროლი ან თავიდან აცილება შესაძლებელია, ამიტომ მათ მოდიფიცირებად რისკფაქტორებს უწოდებენ. არსებობს არამოდიფიცირებადი რისკფაქტორებიც. ესენია:

• ასაკი - 65 წელი და მეტი;
• სქესი - მამაკაცებში ალბათობა უფრო მეტია;
• მემკვიდრეობა - გადატანილი ინსულტი პირველი რიგის ნათესავებში, მაშინაც კი, თუ სხვა რისკფაქტორები არ არსებობს ან მოწესრიგებულია;
• რასა - თეთრკანიანებში რისკი შავკანიანებთან შედარებით უფრო მაღალია.

ინსულტის სიმპტომებია:

• სისუსტე, დაბუჟება ან დამბლა სახის, ზემო ან/და ქვემო კიდურის მიდამოში სხეულის რომელიმე მხარეს;
• მხედველობის დაბინდვა ან დაქვეითება, განსაკუთრებით - ცალ თვალში;
• მეტყველების ან გაგებინების პრობლემა;
• მწვავე, უეცარი და აუხსნელი თავის ტკივილი;
• თვალების გადახრა, გუგების არათანაბარი ზომა და სინათლეზე რეაქციის არქონა;
• აუხსნელი თავბრუხვევა, კოორდინაციის დარღვევა, უეცარი წაქცევა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ამას სხვა სიმპტომიც სდევს თან;
• ყლაპვის უეცარი გაძნელება.

აღნიშნული სიმპტომები შესაძლოა განვითარდეს როგორც ერთბაშად, ისე თანდათანობით, წუთების, საათებისა და დღეების განმავლობაში. ამ ნიშნების შემჩნევისას საჭიროა ავადმყოფის დაწვენა, ისე, რომ თავი და მხრები ოდნავ აწეული ჰქონდეს. ეს აუცილებელია თავის ტვინზე სისხლის წნევის შესამცირებლად. თუ ავადმყოფი არ რეაგირებს, მაგრამ არც მძიმედ სუნთქავს, საჭიროა მისი მარცხენა გვერდზე დაწვენა და პირის ოდნავ ღია მდგომარეობაში შენარჩუნება. ამ პოზიციაში სასუნთქი გზები თავისუფალია და სეკრეტისა თუ ამონაღები მასის ევაკუაცია ადვილია. საჭიროა სასწრაფო დახმარების ბრიგადის დაუყოვნებლივ გამოძახება, ავადმყოფის გამხნევება, დამშვიდება და იმის ახსნა, რომ არ შეიძლება განძრევა, რომ სასწრაფო დახმარების ბრიგადა გზაშია და ა.შ. დაუშვებელია ავადმყოფისთვის საკვების ან სასმელის მიცემა - ყლაპვის გაძნელების გამო მოსალოდნელია მისი სასუნთქ გზებში გადაცდენა. ინსულტების მწვავე დასაწყისისა და სიმპტომების ხანგრძლივობის დადგენა ხორციელდება ანამნეზის საფუძველზე, ხოლო კერის ზუსტი ლოკალიზაციის დადგენა შესაძლებელია ნევროლოგიური სიმპტომატიკის შეფასებისა და ნეიროვიზუალიზაციის მეთოდების - კომპიუტერული ტომოგრაფიისა და მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის მეთოდების გამოყენებით.

- ინსულტის დროს ავადმყოფის ახლობლები ზოგჯერ არათუ არ იბნევიან, აქტიურ ჩარევასაც კი ცდილობენ სხვადასხვა მედიკამენტით, მათ შორის - ანტიჰიპერტენზიული საშუალებით...

- ინსულტს პირველ საათებში თან სდევს არტერიული ჰიპერტენზია. 160 mm Hg-ზე მაღალი არტერიული ჰიპერტენზია მწვავე ინსულტის მქონე პირთა 60%-ში გვხვდება. როგორც არტერიული ჰიპერტენზია, ისე არტერიული ჰიპოტენზია არასახარბიელო პროგნოზზე მიუთითებს. არტერიული წნევის ყოველი 10 mm Hg-ით მომატება 180 mm Hg-ის ზემოთ ნევროლოგიური დარღვევების რისკს - 40%-ით, ხოლო ლეტალური შედეგის ალბათობას 23%-ით ზრდის. არტერიული წნევის მომატება შესაძლებელია ცერებროვასკულარული შემთხვევების დროს სტრესის, შარდის ბუშტის გადავსების, ღებინების, ტკივილის, ჰიპოქსიის, ინტრაკრანიული (ქალაშიდა) ჰიპერტენზიის საპასუხოდ.

ანტიჰიპერტენზიული ურგენტული თერაპია საჭიროა იმ პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნებათ ჰიპერტენზიული ენცეფალოპათია, აორტის დისსექცია, თირკმლის მწვავე უკმარისობა, ფილტვის მწვავე შეშუპება, მიოკარდიუმის მწვავე ინფარქტი. აგრესიული ანტიჰიპერტენზიული თერაპიის დაწყება იწვევს ნევროლოგიური სიმპტომების გაუარესებას, რადგან ამ დროს მცირდება ტვინის იშემიური უბნის პერფუზიული წნევა. ინსულტის პირველივე საათებში პაციენტთა უმრავლესობაში სპეციფიკური მკურნალობის გარეშეც ხდება არტერიული წნევის სპონტანური დაქვეითება, ოღონდ მაშინ, როდესაც პაციენტი მშვიდ მდგომარეობაშია, დაცლილი აქვს შარდის ბუშტი, კონტროლირებულია ტკივილი და შემცირებულია ინტრაკრანიალური ჰიპერტენზიაც.

---

მწვავე იშემიური ინსულტების დროს არტერიული წნევის მენეჯმენტი მოიცავს რამდენიმე კითხვას:

1. ინსულტის პირველივე საათებში არის თუ არა ჩვენება იმისა, რომ გაგრძელდეს მკურნალობა იმ ანტიჰიპერტენზიული მედიკამენტებით, რომლებსაც ადრე იღებდა პაციენტი;
2. არტერიული ჰიპერტენზიის რომელ დონეზეა ნაჩვენები ახალი ანტიჰიპერტენზიული მედიკამენტებით მკურნალობის დაწყება;
3. რომელი მედიკამენტები შეიძლება დაინიშნოს ამ სიტუაციაში. უახლესი გაიდლაინები ამ კითხვებზე განსაზღვრულ პასუხს არ გვცემს.

რიგი კვლევების მიხედვითაც, სისტოლური და დიასტოლური წნევის დაქვეითება ყოველი 20 mm Hg-ით დაკავშირებული იყო ადრეულ ნევროლოგიურ გაუარესებასთან, ცუდი შედეგის მაღალ ალბათობასა და ინფარქტის კერის გაზრდასთან. ამრიგად, ანტიჰიპერტენზიული საშუალებების ადრეული დანიშვნა ნევროლოგიურ გაუარესებასა და ცუდ პროგნოზს იძლევა. სისტოლური არტერიული წნევა >185 mm Hგ ან დიასტოლური >110 მმ Hგ თრომბოლიზური თერაპიის დაწყების უკუჩვენებაა. საჭიროა ანტიჰიპერტენზიული თერაპიის დაწყება ზომიერად და ფრთხილად. შედარებით რაციონალურია იშემიური ინსულტების პირველივე საათებში არტერიული წნევის დაქვეითება 15%-იდან 25%-მდე, თუმცა მწვავე ინსულტის დროს ანტიჰიპერტენზიული მედიკამენტების შერჩევა უნდა მოხდეს ინდივიდუალურად, ცალკეული შემთხვევის გათვალისწინებით.

- რა სიახლეებია მედიცინაში ინსულტის პრევენციის თვალსაზრისით?

- ინსულტების პრევენციული სტრატეგიის მთავარი პრინციპია იმ პირთა იდენტიფიცირება, რომლებიც ინსულტის მაღალი რისკის წინაშე დგანან და ამ რისკის შეძლებისდაგვარად შემცირება, კერძოდ:

• არტერიული ჰიპერტენზიის შემთხვევაში - ანტიჰიპერტენზიული თერაპია, დიეტა, მამაკაცებში - დიასტოლური წნევის შემცირება. ყოველივე ეს მკვეთრად ამცირებს ინსულტის განვითარების ალბათობას.
• გულის დაავადებების დროს - ანტიაგრეგანტებით, ანტიკოაგულანტებითა და ანტიარითმიული საშუალებებით მკურნალობა. თრომბოემბოლიური გართულებების თავიდან ასაცილებლად ყველაზე ეფექტურია ვარფარინით ხანგრძლივი ორალური თერაპია INR 2.0-3.
• შაქრიანი დიაბეტის არსებობისას - ჰიპერგლიკემიის მოწესრიგება.
• ათეროსკლეროზის დროს - ჰიპერქოლესტერინემიასთან ბრძოლა, დიეტა, სტატინებით მკურნალობა, რაც ამცირებს კაროტიდული ფოლაქის პროგრესიას და ინსულტის განვითარების რისკს.
• თამბაქოსა და ალკოჰოლის გამოყენებაზე უარის თქმა.
• ფიზიკური აქტივობის გაზრდა.
• ტრანზიტორული იშემიური შეტევის (TIA) შემთხვევაში ინსულტის წლიური რისკი 1-15%-ია. პირველი წელი ამ თვალსაზრისით ყველაზე საშიშია. ფაქტებზე დაფუძნებული კვლევების (Evidenced Based Medicine) მიხედვით, ასპირინი მცირე დოზით წარმოადგენს მკურნალობის ოქროს სტანდარტს.

- ყველაზე შემზარავია გულყრის ხილვა. მისი შემსწრენი ხშირად ადგილზე შეშდებიან, გაოგნებულები შესცქერიან შეტევას და პირველი დახმარების აღმოჩენა აზრადაც არ მოსდით. სხვები არ იბნევიან და დახმარებას არ აყოვნებენ, მაგრამ, სამწუხაროდ, ზიანს უფრო აყენებენ ავადმყოფს (ვგულისხმობ კბილების მომტვრევას კოვზით პირის ძალით გაღებისას, სუნთქვის გაძნელებასა და მომდევნო გართულებებს მუქი ნაჭრის გადაფარებისა და ჰაერის მიწოდების შეზღუდვის გამო და სხვა). რა უნდა იცოდნენ გულყრის შეტევის შემსწრე ადამიანებმა, როგორ მოიქცნენ, რომ მათი ქმედება სასწრაფო დახმარების ბრიგადის მოსვლამდე ნამდვილად გამოადგეს ავადმყოფს?

- ეპილეფსიური გულყრა წარმოადგენს შეტევას, რომელიც ხასიათდება ცერებრული ფუნქციების - მოტორული, მგრძნობელობითი, ვეგეტატიური, ფსიქიკური სფეროს უეცარი გარდამავალი დარღვევით. გულყრას შესაძლოა ჰქონდეს როგორც პარციალური, ისე გენერალიზებული ხასიათი. გენერალიზებულია ტონურ-კლონური (გრანდ მალ), ტონური, კლონური, მიოკლონური გულყრები და აბსანსები (პეტიტ მალ). გენერალიზებული ტონურ-კლონური გულყრა იწყება უეცრად, ხანმოკლე (წამების ხანგრძლივობის) ინიციალური ფაზით. ამ დროს ცნობიერება ითიშება, ვითარდება კუნთების მსუბუქი ორმხრივი მიოკლონური შეკუმშვები, რომლებიც უმეტესად შეუმჩნეველია. გუგები გაფართოებულია. ამას მოსდევს ტონური გულყრების ფაზა (გრძელდება რამდენიმე ათეულ წამს). კრუნჩხვა მოიცავს მთელი ჩონჩხის კუნთებს. თვალები ფართოდ არის გახელილი, თვალის კაკლები მიქცეულია ზემოთ. ტონური კრუნჩხვების ფაზას ცვლის კლონური კრუნჩხვა, წამების განმავლობაში ხდება კონვულსიების შეცვლა კუნთთა რელაქსაციის (მოდუნების) პერიოდებით.

კლონური ფაზა 30-40 წამში სრულდება და იწყება პოსტიქტერული პერიოდი. ამ დროს მოსალოდნელია კომა (გულყრის შემდგომი ძილი), ხანმოკლე გაბრუება ან ფსიქომოტორული აგზნება. ტონურ სტადიაში აპნოეს (სუნთქვის შეჩერების) შედეგად ვითარდება ციანოზი, კისერზე ვენები დაბერილია, საძილე არტერიების პულსაცია გაძლიერებულია. გენერალიზებული ტონურ-კლონური გულყრებისთვის დამახასიათებელია მიდრიაზი (გუგების გაფართოება), სინათლეზე არეფლექსია, ჰიპერსალივაცია (გაძლიერებული ნერწყვდენა), რომელსაც თან სდევს ენის მოკვნეტა და ქაფიანი, სისხლიანი ნახველი პირის ღრუდან. პარციალური გულყრა შეიძლება იყოს როგორც მარტივი, ისე კომპლექსური და მეორეულად გენერალიზებული. პარციალური გულყრის კლინიკა ეპილეფსიური კერის ლოკალიზაციაზეა დამოკიდებული. პარციალურ გულყრას შესაძლოა თან ახლდეს მგრძნობელობის შეცვლა, კუნთთა შეკუმშვები სხეულის განსაზღვრულ ნაწილებში, გუგების გაფართოება, ცნობიერების დარღვევა, სიტუაციისა და საკუთარი თავის არარეალური აღქმა (დერეალიზაცია და დეპერსონიზაცია), ჰალუცინაციები, ოფლიანობა და კანის სიმხურვალე, ღებინება, უნებლიე მოტორული აქტივობა - კომპლექსური ქცევა, რომელსაც თან სდევს ამნეზია-ეპილეფსიური ავტომატიზმი.

გულყრის დროს პირველი დახმარება ასეთია:

• საჭიროა საყელოს, ჰალტუხის შეხსნა, თავის ბალიშით წამოწევა, ბასრი საგნების მოცილება.
• არ არის საჭირო კბილებს შორის მაგარი საგნების (მაგალითად, კოვზის) ჩადება - "ენის გადაყლაპვა" შეუძლებელია!
• გულყრის დამთავრების შემდგომ, ძილის ფაზაში, საჭიროა ავადმყოფის გვერდზე დაწვენა, რათა პირნაღები მასა ან სეკრეტი არ შეისუნთქოს ან ჰაერგამტარი გზები არ დაეხშოს.
• არ არის საჭირო საკვების ან სითხის მიცემა, ვიდრე ცნობიერება არ დაუბრუნდება. არ სცადოთ ძალით გონს მოყვანა!
• არ შეიძლება ავადმყოფის მუცელზე დაწვენა.
• ფილტვ-გულის რეანიმაცია გულყრის დროს არ არის საჭირო.

თუ ადამიანს აქამდეც ჰქონია ეპილეფსიური გულყრა, სასწრაფო დახმარების გამოძახება არ არის აუცილებელი. გამონაკლისია შემთხვევა, როდესაც:

• გულყრა ადამიანს პირველად ემართება;
• გულყრა გრძელდება ჩვეულებრივზე მეტხანს;
• განმეორებითი გულყრა გრძელდება 3-5 წუთს;
• გულყრებს შორის ავადმყოფს არ უბრუნდება ცნობიერება;
• პარციალურ გულყრათა კომპლექსი გრძელდება 15 წუთზე მეტხანს;
• გულყრის დროს ავადმყოფმა მიიღო ტრავმა;
• კრუნჩხვების დასრულების შემდეგ უჭირს სუნთქვა.

გულყრის შემდეგ საჭიროა ჩავინიშნოთ შემდეგი დეტალები:

• გულყრის თარიღი და დრო;
• გულყრის ხანგრძლივობა;
• სხეულის რომელი ნაწილები მოძრაობდა;
• მოძრაობებისა და სხვა სიმპტომების აღწერა;
• შესაძლო მიზეზები.

ეპილეფსიური სტატუსი კრუნჩხვითი გულყრით, როდესაც განმეორებითი გულყრა გრძელდება 5 წუთზე მეტხანს ცნობიერების დაბრუნების გარეშე, სიცოცხლისათვის საშიშია და დაუყოვნებლივ ჩარევას მოითხოვს. აუცილებელია პაციენტის ჰოსპიტალიზაცია სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი სისტემების მონიტორინგისა და დიაგნოსტიკური კვლევებისთვის, ეპილეფსიური სტატუსის სისტემური ხასიათის (ინსულტი, ენცეფალიტი, თავის ტვინის სიმსივნე, ქალა-ტვინის ტრავმა) გამოსარიცხავად და გართულებათა სამკურნალოდ. ზოგადად გულყრების პრევენცია ცნობილი არ არის, თუმცა შესაძლებელია შემცირდეს გულყრათა განვითარების შანსი, რისთვისაც საჭიროა;

• ალკოჰოლისა და აკრძალული წამლების მიღებისგან თავის შეკავება,
• სპეციალური დიეტის დაცვა,
• ძილისთვის საკმარისი დროის დათმობა,
• დანიშნული მედიკამენტების მიღება.

- ისტერიული გულყრა ანუ დიდი ისტერიული კრუნჩხვითი შეტევა (ხასიათდება ოთხი ფაზით, ამ დროს ავადმყოფი ისტერიულ რკალს აკეთებს), რომელიც თავის დროზე შარკომ დეტალურად აღწერა, ამჟამად კლასიკური სახით იშვიათად გვხვდება. და მაინც, როგორ უნდა განვასხვაოთ ისტერიული გულყრა ეპილეფსიურისგან?

- ისტერიული გულყრის ეპილეფსიურისგან დიფერენცირება საკმაოდ ძნელია, თუმცა კლასიკური ფსიქოგენური გულყრა ოპისთოტონუსით (ხერხემლის, კისრისა და თავის ტონური კრუნჩხვებით), ყვირილით, ტანსაცმლის, თმის გლეჯით, კბენით, ამჟამად იშვიათია. ფსიქოგენური გულყრის დროს საჭიროა ყველა სიმპტომის ერთობლიობაში შეფასება, რადგან არც ერთი არ არის სავსებით საიმედო.Eეს სიმპტომებია კიდურების ასინქრონული, უწესრიგო, არაკოორდინირებული მოძრაობები, ხმები, რომელსაც ავადმყოფი გამოსცემს, თავის აქეთ-იქით ქნევა ან მენჯის მოძრაობა წინ და უკან, ტუჩების (და არა ენის!) მოკვნეტა, გასინჯვისას წინააღმდეგობის გაწევა ძირითადად თვალების შეჭმუხვნით და გულყრის ხანგრძლივობა (ათ წუთს და მეტხანს). ფსიქოგენური გულყრა უმთავრესად ვითარდება იმ ადამიანთა გარემოცვაში, რომელთათვისაც საჭიროა ნერვული დაავადების დემონსტრირება.

ფსიქოგენურ გულყრებს უმეტესად წინ უძღვის ფსიქოემოციური სტრესი. ელექტროენცეფალოგრამის შეფასება და მონიტორინგი წარმოადგენს ღირებულ დიაგნოსტიკურ მეთოდს.