სახელშეკრულებო ვალდებულების ძირითადი საფუძვლები
გაცვლის ხელშეკრულების დროს სუბიექტები შეიძლება იყვნენ როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირები, ხოლო საგანი - ყოველი ქონება, რაც ნასყიდობის ხელშეკრულების საგანს წარმოადგენს. ამასთან, არატოლფასი ქონების გაცვლისას, მხარეების შეთანხმებით, ქონების ნაწილი შეიძლება ფულით ანაზღაურდეს. ჩუქების ხელშეკრულებით მჩუქებელი უსასყიდლოდ გადასცემს დასაჩუქრებულ ქონებას. ასეთი ხელშეკრულების დასადებად აუცილებელია დასაჩუქრებულის თანხმობა, ე.ი. საკმარისი არ არის მჩუქებლის ცალმხრივი მოქმედება. დასაჩუქრებულის თანხმობა გამომდინარეობს მისივე მოქმედებიდან, რაც გამოიხატება საჩუქრის მიღებით. მოძრავ ნივთზე ჩუქების ხელშეკრულება დადებულად ითვლება ქონების გადაცემის მომენტიდან, ხოლო უძრავზე - ხელშეკრულებით განსაზღვრული საკუთრების უფლების საჯარო რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან.
- წარმოშობს თუ არა ჩუქების ვალდებულებას საჩუქრის დაპირება? რა შემთხვევაში შეიძლება ჩუქების გაუქმება და არის თუ არა დაწესებული ამისათვის ხანდაზმულობის ვადა?
- საჩუქრის დაპირება ჩუქების ვალდებულებას მხოლოდ მაშინ წარმოშობს, თუ იგი წერილობითი ფორმითაა დადებული. რაც შეეხება ჩუქების გაუქმებას, იგი მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება გაუქმდეს, თუ დასაჩუქრებული მძიმე შეურაცხყოფას მიაყენებს ან უმადურობას გამოიჩენს მჩუქებლის ან მისი ახლო ნათესავების მიმართ. ამ შემთხვევაში ქონება შეიძლება გამოთხოვილ იქნეს მჩუქებლის მიერ. აქვე აღსანიშნავია, რომ გაჩუქებული ნივთის გამოთხოვა არ შეიძლება, თუ გამჩუქებელმა განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით ჩაიგდო თავი მძიმე მდგომარეობაში. ჩუქება შეიძლება გაუქმდეს ერთი წლის განმავლობაში მას შემდეგ, რაც მჩუქებელი შეიტყობს იმ გარემოებათა შესახებ, რომლებიც მას ჩუქების გაუქმების უფლებას აძლევს. როგორც ვიცით, გაჩუქების შემდეგ ნივთის მესაკუთრე ხდება ის პირი, რომელსაც იგი საჩუქრად გადასცეს. კანონის თანახმად, მას უფლება აქვს გაასხვისოს, გაყიდოს ან სხვას აჩუქოს მისთვის ნაჩუქარი ნივთი. აქედან გამომდინარე, თუ ნივთი დასაჩუქრებულმა გამოიყენა მჩუქებლის მოთხოვნამდე, გამჩუქებელს ნივთის მოთხოვნის უფლება არ წარმოეშობა. ხელშეკრულების ერთ-ერთი სახეა ქირავნობა. ამ ხელშეკრულებით გამქირავებელი მოვალეა, დამქირავებელს სარგებლობაში გადასცეს ნივთი განსაზღვრული ვადით. ამავე დროს დამქირავებელი ვალდებულია, გამქირავებელს გადაუხადოს გარკვეული ქირა. ქირავნობის ხელშეკრულება არის ორმხრივი კონსენსუალური და სასყიდლიანი ხელშეკრულება. გამქირავებელმა უნდა გადასცეს დამქირავებელს უფლებრივად და ნივთობრივად უნაკლო ნივთი. თუ გაქირავებულ ნივთს აღმოაჩნდა ნაკლი, დამქირავებელს ქირა შეუმცირდება იმ ოდენობით, რა ოდენობითაც შემცირდა ნივთის ვარგისიანობა ნაკლის გამო. საგულისხმოა, რომ ნაკლის გამოსწორებისას ეს უფლება ძალას კარგავს. საცხოვრებელი სახლის დამქირავებლისთვის აშკარად საზიანო ქირავნობის ხელშეკრულება ბათილია. თუ გამქირავებელი აყოვნებს ნივთის ნაკლის გამოსწორებას, დამქირავებელს შეუძლია თვითონ აღმოფხვრას იგი და მოითხოვოს ხარჯების ანაზღაურება. აღსანიშნავია, რომ ქირავნობის ხელშეკრულების მოშლას არ გამოიწვევს დამქირავებლის სიკვდილი, თუ ბინაში იგი ცხოვრობდა ოჯახთან ერთად. ამ შემთხვევაში მისი ოჯახის წევრები სამართლებრივ ურთიერთობას ამყარებენ გამქირავებელთან. მათ უფლება აქვთ, კანონით დადგენილ ვადაში მოშალონ ხელშეკრულება. თუ მეუღლეები განქორწინდნენ, ამ შემთხვევაში დავას იმის შესახებ, რომელი მეუღლე დარჩება საცხოვრებლად დაქირავებულ ბინაში, გადაწყვეტს სასამართლო. სასამართლოს შეუძლია ცნოს ბინაზე იმ მეუღლის უფლება, რომელიც, თუმცა თვითონ არ არის დამქირავებელი, მაგრამ ცხოვრობდა დამქირავებელთან. ამ შემთხვევაში მეუღლე ხდება ქირავნობის ხელშეკრულების მონაწილე ანუ დამქირავებელი. კანონი ითვალისწინებს ქვექირავნობასაც. ასეთ შემთხვევაში დამქირავებელს შეუძლია თავისი დაქირავებული ქონება მიაბაროს მესამე პირს, მაგრამ დამქირავებელს ამის უფლება არ აქვს გამქირავებლის თანხმობის გარეშე. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის თანახმად, დამქირავებლის ოჯახის წევრები მესამე პირად არ მიიჩნევიან. ქვექირავნობის ხელშეკრულებით დამქირავებელი მესამე პირს, ანუ ქვემოქირავნეს, სასყიდლით დროებით სარგებლობაში გადასცემს დაქირავებულ ნივთს ან მის ნაწილს. ამასთან, ქვემოქირავნე სამართლებრივ ურთიერთობას ამყარებს მხოლოდ დამქირავებელთან. თუ ქირავნობის ხელშეკრულება შეწყდა, იგი ავტომატურად იწვევს ქვექირავნობის ხელშეკრულების შეწყვეტასაც. თუ დამქირავებელს ხელი ეშლება დაქირავებული ნივთით სარგებლობაში თავისი მიზეზით, იგი ქირის გადახდისგან არ გათავისუფლდება.
- შეიძლება თუ არა ქირავნობის ხელშეკრულების დათქმულ ვადაზე ადრე მოშლა საცხოვრებელი სადგომის დამქირავებლის ინიციატივით?
- ეს იმ შემთხვევაში შეიძლება, თუ საცხოვრებელი სადგომის (სახლის, აგარაკის და სხვა) დამქირავებელი ერთი თვით ადრე გააფრთხილებს ამის შესახებ გამქირავებელს და შესთავაზებს მას გადახდისუნარიან და მისაღებ დამქირავებელს, რომელიც თანახმა იქნება, ქირავნობის დარჩენილ დროში იყოს დამქირავებელი. გამქირავებელს შეუძლია, ვადამდე მოშალოს ხელშეკრულება, თუ დამქირავებელმა ქირა სამი თვის განმავლობაში არ გადაიხადა. თუ საცხოვრებელი სადგომის ქირავნობის ხელშეკრულება განსაზღვრული ვადით არის დადებული, დამქირავებელს შეუძლია, ქირავნობის ურთიერთობის შეწყვეტამდე არანაკლებ ორი თვით ადრე წერილობითი განცხადებით მოითხოვოს ქირავნობის ხელშეკრულების გაგრძელება განუსაზღვრელი ვადით, თუ გამქირავებელი თანხმობას განაცხადებს. პატივსადები მიზეზების არსებობის შემთხვევაში, გამქირავებელს შეუძლია შეწყვიტოს საცხოვრებელი სადგომის ქირავნობის ხელშეკრულება. პატივსადები მიზეზია: თუ დამქირავებელმა თავისი სახელშეკრულებო ვალდებულებები ბრალეულად მნიშვნელოვნად დაარღვია; გამქირავებელს საცხოვრებელი სადგომი სჭირდება უშუალოდ თვითონ ან ახლო ნათესავებისთვის; დამქირავებელი უარს ამბობს, გადაიხადოს გამქირავებლის მიერ შემოთავაზებული ქირა, რომელიც შეესაბამება ბაზარზე არსებულ გაზრდილ ბინის ქირას; დამქირავებელმა გამქირავებლის მიმართ ჩაიდინა ისეთი მართლსაწინააღმდეგო ან მორალური მოქმედება, რომელიც შეუძლებელს ხდის მათ შორის ურთიერთობის გაგრძელებას. აღსანიშნავია, რომ თუ ქირავნობის საგანს შეადგენს ავეჯით გაწყობილი ბინა, გამქირავებელს ყოველთვის შეუძლია, ხელშეკრულების მოშლის ვადის დაცვით მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება. მიწის ნაკვეთის დამქირავებელს არ აქვს მისი დაკავების უფლება თავისი მოთხოვნების დაკმაყოფილების მიზნით.
- როგორია მიწის ნაკვეთის ქირავნობის ხელშეკრულების ფორმა?
- მიწის ნაკვეთის ქირავნობის ხელშეკრულება უნდა გაფორმდეს წერილობით ერთ წელზე მეტი ვადით. აღნიშნული ფორმის დაუცველობის შემთხვევაში ივარაუდება, რომ ხელშეკრულება განსაზღვრული ვადით არის დადებული. ხელშეკრულების შეწყვეტა დასაშვებია მხოლოდ ქირავნობის პირველი წლის დამთავრების შემდეგ. ხაზგასასმელია, რომ, მოქმედი კანონის თანახმად, დამქირავებელს უფლება აქვს, დაიცვას თავისი მფლობელობა ყოველი დამრღვევისაგან, მათ შორის მესაკუთრისგანაც. ლიზინგის ხელშეკრულებით ძირითადად ქირავდება ღირებული მოწყობილობა და ამ მოწყობილობათა გადაცემა ხდება დათქმული ვადით. ლიზინგის მიმღები ვალდებულია გადაიხადოს საზღაური დადგენილი პერიოდულობით, ლიზინგის გამცემი კი ვალდებულია, დაამზადოს ან შეიძინოს ამ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ქონება, რომელიც გადაეცემა ლიზინგის მიმღებს. ლიზინგის გამცემი კანონის თანახმად პასუხს აგებს ლიზინგის მიმღების წინაშე ქონების მიწოდების ვადების გადაცილების ან მიუწოდებლობისთვის, ქირავნობის წესების შესაბამისად. თუ ხელშეკრულება ვადამდე შეწყდა ლიზინგის მიმღების ბრალით, ლიზინგის გამცემს არ შეუძლია, წაუყენოს მას ისეთი მოთხოვნები, რომლებიც სცილდება შესრულებასთან დაკავშირებულ მის ინტერესებს, ანუ მოითხოვს იმაზე მეტს, რაც ხელშეკრულებით არის გათვალისწინებული. მოთხოვნის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღება სალიზინგო ქონების დარჩენილი ღირებულება, სალიზინგო საზღაურის დარჩენილი პროცენტები და სხვა დაზოგილი თანხები.
- გამოიყენება თუ არა ლიზინგის მიმართ ქირავნობის წესები?
- ლიზინგის მიმართ გამოიყენება ქირავნობის წესები, რომლებიც არ ეწინააღმდეგება ლიზინგის ხელშეკრულების მარეგულირებელ წესებს.
გაგრძელება შემდეგ ნომერში