გულ-სისხლძარღვთა სისტემის აგებულებისა და ფუნქციობის ნორმის ზღვარი - მკურნალი.გე

ენციკლოპედიაგამომთვლელებიფიტნესიმერკის ცნობარიმთავარიკლინიკებიექიმებიჟურნალი მკურნალისიახლეებიქალიმამაკაციპედიატრიასტომატოლოგიაფიტოთერაპიაალერგოლოგიადიეტოლოგიანარკოლოგიაკანი, კუნთები, ძვლებიქირურგიაფსიქონევროლოგიაონკოლოგიაკოსმეტოლოგიადაავადებები, მკურნალობაპროფილაქტიკაექიმები ხუმრობენსხვადასხვაორსულობარჩევებიგინეკოლოგიაუროლოგიაანდროლოგიარჩევებიბავშვის კვებაფიზიკური განვითარებაბავშვთა ინფექციებიბავშვის აღზრდამკურნალობასამკურნალო წერილებიხალხური საშუალებებისამკურნალო მცენარეებიდერმატოლოგიარევმატოლოგიაორთოპედიატრავმატოლოგიაზოგადი ქირურგიაესთეტიკური ქირურგიაფსიქოლოგიანევროლოგიაფსიქიატრიაყელი, ყური, ცხვირითვალიკარდიოლოგიაკარდიოქირურგიაანგიოლოგიაჰემატოლოგიანეფროლოგიასექსოლოგიაპულმონოლოგიაფტიზიატრიაჰეპატოლოგიაგასტროენტეროლოგიაპროქტოლოგიაინფექციურინივთიერებათა ცვლაფიტნესი და სპორტიმასაჟიკურორტოლოგიასხეულის ჰიგიენაფარმაკოლოგიამედიცინის ისტორიაგენეტიკავეტერინარიამცენარეთა მოვლადიასახლისის კუთხემედიცინა და რელიგიარჩევებიეკოლოგიასოციალურიპარაზიტოლოგიაპლასტიკური ქირურგიარჩევები მშობლებსსინდრომიენდოკრინოლოგიასამედიცინო ტესტიტოქსიკოლოგიამკურნალობის მეთოდებიბავშვის ფსიქოლოგიაანესთეზიოლოგიაპირველი დახმარებადიაგნოსტიკაბალნეოლოგიააღდგენითი თერაპიასამედიცინო ენციკლოპედიასანდო რჩევები

გულ-სისხლძარღვთა სისტემის აგებულებისა და ფუნქციობის ნორმის ზღვარი

- კლასიკურად, წნევის იდეალურ მაჩვენებლად ითვლება 120/80 მმ ვწყ. სვ. დასაშვებია სისტოლური წნევის მერყეობა 110-140 მმ ვწყ. სვ-ის ფარგლებში, ხოლო დიასტოლურისა - 70-90 მმ ვწყ. სვ-ისა. ჯანმრთელ პირებში სისხლის წნევის მერყეობის ამპლიტუდამ დღე-ღამის განმავლობაში შეიძლება 30-50/10-20 მმ ვწყ. სვ-ს მიაღწიოს. ნორმაში მისი მაჩვენებელი მაქსიმალურია დილით ადრე, შედარებით დაბალია შუადღისას, მინიმალურია ძილის დროს. არტერიული წნევის მაჩვენებლებზე გავლენას ახდენს: მოცირკულირე სისხლის მოცულობა, ფიზიკური აქტივობა, თანმხლები დაავადებები, მედიკამენტები, ასაკი, სქესი, გენეტიკური თავისებურებანი, ემოციები, საკვებისა და სითხის მიღება, თამბაქო, სეზონური და დღეღამური ციკლურობა და სხვა. ამ ფაქტორების გავლენით წნევის მერყეობა დროებითია და მათ ნიველირებას წნევის თვითნებური ნორმალიზაცია მოჰყვება. ნორმალური მაჩვენებლების ზედა საზღვრებია 130-139/85-89 მმ. ვწყ. სვ. ქვედა - 90/60 მმ. ვწყ. სვ. ნორმალური ციფრებიდან სტაბილური გადახრა მიუთითებს პათოლოგიის არსებობაზე: თუ არტერიული წნევა სტაბილურად აღემატება ამ მაჩვენებლებს, მაშინ კონსტატირდება არტერიული ჰიპერტენზია (აჰ), ხოლო შემცირებისას - არტერიული ჰიპოტენზია. პროგნოზული თვალსაზრისით ჰიპერტენზია ასოცირდება სასიცოცხლო საფრთხესთან, მაშინ როცა ჰიპოტენზია ძირითადად სიმპტომია, მეორეულ და ზოგადი პრობლემის ერთ-ერთი კომპონენტია. არტერიული ჰიპოტენზია აბსოლუტურად ფიზიოლოგიურია ასთენიური ტიპის აგებულების მქონე ადამიანებისათვის და განპირობებულია მათი ვეგეტატიური ნერვული სისტემის თანდაყოლილი თავისებურებით. აღნიშნული ტიპის ადამიანები შეადგენენ საერთო მოსახლეობის 7 %-ს. ხშირად ჰიპოტენზიის მიზეზებია: გულის კუნთის ანთებითი დაავადებები (ენდოკარდიტი, მიოკარდიტი), გულის ნერვული რეგულაციის დარღვევა, ჰიპოტონიური ტიპის სისხლძარღვოვანი დისტონია, ჰიპოტენზიური საშუალებების არასწორი ან გადაჭარბებული მიღება, დიდი დოზებით ანტიბიოტიკების, სპაზმოლიზური, ტკივილგამაყუჩებელი საშუალებების, ტრანკვილიზატორების, საძილე მედიკამენტების გამოყენება, მასიური სისხლის დანაკარგი, კატასტროფები მუცლის ღრუში, მიოკარდიუმის ინფარქტი მწვავე ფაზაში და სხვა. ძირითადი პრობლემის მოგვარებას მოჰყვება წნევის სტაბილიზაცია. არტერიული ჰიპერტენზია კი შემთხვევათა 95%-ში პირველადია და აღენიშნება მოზარდი მოსახლეობის 1/6-ს. ის გულისხმობს სისტოლური და/ან დიასტოლური წნევის მომატებას. მისი აღმოცენებიდან გარკვეული დროის შემდეგ მეტ-ნაკლებად გარდაუვლად ზიანდება ე.წ. სამიზნე ორგანოები: გული, პერიფერიული სისხლძარღვები, თავის ტვინი, თირკმელები, თვალის ფსკერი, რასაც მივყავართ მიოკარდიუმის ინფარქტამდე, ინსულტამდე, თირკმლის უკმარისობამდე, არტერიული სისხლძარღვების ანევრიზმულ გაგანიერებამდე ან შევიწროებამდე, ტროფიკულ წყლულამდე და სხვა. არტერიული წნევის მაჩვენებლების მატების შესაბამისად გამოწვეული გართულებები სტატისტიკურად დათვლილი და აღრიცხულია, ის იცის ყველა ექიმმა, მაგრამ აბსოლუტურად უცნობია მოსახლეობის უმეტესობისთვის. ხშირად პაციენტთა უმეტესობა არც კი ეჭვობს პრობლემის არსებობას, რადგან, ერთი მხრივ, უმეტეს შემთხვევაში არტერიულ ჰიპერტენზიას არ ახლავს სუბიექტური ჩივილი, მეორე მხრივ - საზოგადოებაში ღრმად არის გამჯდარი არაჯანსაღი აზრი, რომ ასაკის მატების პარალელურად წნევის მატება სავსებით ფიზიოლოგიური და აუცილებელი მოვლენაა და თუ არა ისეთი სიმპტომები, როგორებიცაა თავის ტკივილი, თავბრუხვევა, შრომისუნარიანობის დაქვეითება, ზოგჯერ ცხვირიდან სისხლდენაც, პაციენტმა შეიძლება არც კი გაიზომოს წნევა წლების განმავლობაში. მკითხველისთვის ინტერესმოკლებული არ უნდა იყოს მოკლე ექსკურსი მედიცინაში; არტერიული წნევის წარმოშობის ელემენტარული მექანიზმის ცოდნა უფრო გაგვათვითცნობიერებს მოვლენის არსში. წნევას, რომელსაც ქმნის გულის მარცხენა პარკუჭის შეკუმშვის (სისტოლის) დროს გადმოსროლილი სისხლი სისხლძარღვების კედლებზე, ეწოდება სისტოლური ანუ "ზედა" წნევა. გულის მოდუნების, ანუ დიასტოლის დროს სისხლძარღვებში წნევა მკვეთრად იწყებს კლებას, სწორედ მისი მინიმალური მაჩვენებელი წარმოადგენს დიასტოლურ ანუ "ქვედა" წნევას. ის ასახავს პერიფერიული სისხლძარღვების წინააღმდეგობას და ელასტიკურობას. არტერიული წნევის შეფასებისას ხშირად სახეზეა ორმაგი/ორმხრივი შეცდომა: ერთი მხრივ პაციენტის მხრიდან პრობლემის იგნორირება და/ან წნევის არასწორად გაზომვა, მეორე მხრივ - ექიმის მხრიდან არტერიული ჰიპერტენზიის ჰიპერდიაგნოსტიკა. ნორმაზე მაღალი ციფრების რეგისტრაცია არ იძლევა იმის უფლებას, დაისვას არტერიული ჰიპერტენზიის დიაგნოზი. ამისთვის საჭიროა პაციენტს ვასწავლოთ წნევის გაზომვის ტექნიკა და ტაქტიკა. წნევა გაიზომოს სხვადასხვა დროსა და გარემოში, ამბულატორია/სტაციონარში მიღებული შედეგები შედარდეს ბინაზე დაფიქსირებულ შედეგებს, რათა გამოირიცხოს ე.წ. თეთრი ხალათის ფენომენი, გათვალისწინებულ იქნეს "ფსევდოჰიპერტენზიის" ყველა მიზეზი, გამოკვლეულ იქნეს ,,სამიზნე ორგანოები" და შედეგების ანალიზის საფუძველზე დადასტურდეს ან უარყოფილ იქნეს არტერიული ჰიპერტენზია. მოსაზღვრე ანუ I ხარისხის A არტერიული ჰიპერტენზია კონსტატირდება, თუ არტერიული წნევა 140-159/90-99 მმ. ვწყ. სვ. ფარგლებშია და არ ახლავს სამიზნე ორგანოების დაზიანება. თუ პაციენტი ექიმის მოკავშირედ მოგვევლინება, იქნება თანმიმდევრული და გაიზიარებს ექიმის კატეგორიულ მოთხოვნას კვების რეჟიმის და ცხოვრების წესის შეცვლის აუცილებლობაზე, ამ სტადიაზე შესაძლებელია სრული განკურნებაც. სამწუხაროდ, უმეტესობისთვის გაცილებით მარტივია წამლის მიღება, ვიდრე ჩვევებზე უარის თქმა, რთულია იმ აზრთან შეგუება, რომ არტერიული ჰიპერტენზია არის პროგრესირებადი და ვერაგი დაავადება, რომ საჭიროა მუდმივი კონტროლი და მონიტორინგი, ექიმთან მრავალჯერადი ვიზიტი და მეტ-ნაკლები ინტენსივობით უწყვეტი მედიკამენტური თერაპია. ამიტომაც ხშირად მკურნალობას აქვს კურსობრივი, არასრულფასოვანი ხასიათი. ამიტომაც პაციენტთან გულახდილი საუბარი და პრობლემის არსის ახსნა არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე მშრალი დანიშნულების და რეკომენდაციის მიცემა.

- როგორი უნდა იყოს გულისცემის სიხშირე ნორმაში? ზედა ან ქვედა ზღვართან მისი მიახლოების შემთხვევაში რა პროფილაქტიკურ ღონისძიებებს უნდა მიმართოს ადამიანმა? გულისცემის აჩქარების ან გაიშვიათების შემთხვევაში რა ემუქრება მას? რატომ არის საშიში ნორმის ზღვართან ამ პარამეტრების მიახლოება? რა გართულება შეიძლება მოჰყვეს გულისცემის სიხშირის მნიშვნელოვან ცვლილებას?

- პულსი არა მარტო გულსისხლძარღვოვანი სისტემის, არამედ მთელი ორგანიზმის ფუნქციური მდგომარეობის სარკეა. ექიმიც სწორედ მისი გასინჯვით იწყებს გამოკვლევას, რადგან მისი სიხშირის, რითმულობის, დაჭიმულობის, სავსეობის შეფასება იძლევა საორიენტაციო მონაცემებს კარდიალური თუ ექსტრაკარდიალური პრობლემის არსებობაზე. ის არტერიული კედლების ბიძგისმაგვარი რხევაა, რომელსაც განაპირობებს გულის მარცხენა პარკუჭის შეკუმშვისას გადასროლილი სისხლის ტალღა და ამ ტალღის სისხლძარღვის კედლის გასწვრივ გავრცელება. შესაბამისად, ის ერთი მხრივ ასახავს გულის მუშაობის ძალას და სიხშირეს, მეორე მხრივ კი - სისხლძარღვოვანი სისტემის მდგომარეობას. ძირითადად მისი სიხშირე შეესაბამება გულის შეკუმშვათა რიცხვს. ნორმაში საშუალოსტატისტიკური ზრდასრული ადამიანის პულსი მერყეობს 60-80 დ/წთ-ს (დარტყმა წუთში) ფარგლებში, თუმცა ახასიათებს ცვალებადობის დიდი დიაპაზონი  ასაკის, სქესის, სხეულის/გარემოს ტემპერატურის, ფიზიკური/ემოციური აქტიურობის მიხედვით. Mმაგალითად, ახალშობილის პულსია 140 დ/წთ, 3-7 წლის ბავშვის - 95 დ/წთ, საშუალო ასაკში კი - 80დ/წთ. ქალებს, ძირითადად, უფრო ჩქარი პულსი აქვთ, ვიდრე მამაკაცებს. ზაფხულობით მისი მნიშვნელობა ერსა და იმავე ინდივიდში აღემატება ზამთრის პერიოდის მაჩვენებელს. ხანგრძლივად ნავარჯიშებ პირებს აქვთ 45-50 დ/წთ. ის ვარირებს დღე-ღამის განმავლობაშიც: მინიმალურია ძილის დროს, ჰორიზონტალურ პოზაში ნაკლებია, ვიდრე მჯდომარე ან/და ვერტიკალურ პოზაში. არ ღირს მისი დათვლა საკვების, ალკოჰოლის ან მედიკამენტის მიღებისთანავე, მძიმე ფიზიკური, გონებრივი თუ ემოციური დატვირთვის დროს, მასაჟის, ჰიგიენური პროცედურების, ინტიმური ურთიერთობის შემდეგ, გარემოს ტემპერატურის მკვეთრი მერყეობისას. უმჯობესია მისი დათვლა დილით, საწოლში. პულსის აჩქარებას - ტაქიკარდიას, შენელებას - ბრადიაკარდიას, რითმის დარღვევას კი არითმიას უწოდებენ. ტაქიკარდია ფიზიოლოგიურია, თუ აღმოცენდება ფიზიკური დატვირთვის, მღელვარების, სხეულის ტემპერატურის მატების, ნიკოტინის მოხმარების, კოფეინის, ალკოჰოლის და ზოგიერთი მედიკამენტის (შარდმდენები, ჰიპოტენზიური, ანტიარითმიული საშუალებები, საფაღარათო პრეპარატები და სხვ). მიღების, სხეულის პოზის მკვეთრად შეცვლის შემდეგ. ინფორმაციისთვის: სხეულის ტემპერატურის ყოველი გრადუსით მომატებისას ზრდასრული ადამიანის გულისცემა 8-10 დარტყმით იმატებს, ბავშვისა - 15-20-ით, ვარჯიშის დროს პულსის მაქსიმალური მაჩვენებელი 220 დ/წთ-ს აღწევს. ყველა ჩამოთვლილი მიზეზის არარსებობისას პულსის მატება განიხილება როგორც პათოლოგია და საჭიროებს მიზეზის დადგენს. Fფიზიკური დატვირთვის შემდეგ პულსის დაგვიანებული სტაბილიზაცია (>10 წთ) შესაძლოა გულ-სისხლძარღვოვანი სისტემის დაავადების პირველი გამოვლინება იყოს. პათოლოგიური ტაქიკარდია მრავალი დაავადებისა თუ პათოლოგიური პროცესის მახასიათებელი სიმპტომია. ესენია: გულ-სისხლძარღვოვანი დაავადებები, მეტაბოლური და ენდოკრინული დარღვევები, ინტოქსიკაცია, ონკოლოგიური დაავადებები, სისხლის დანაკარგი, ორგანიზმის გაუწყლოება და სხვა. ტაქიკარდია იწვევს წნევის ვარდნას, ორგანოების და ქსოვილების პერფუზიის შემცირებას,  ჰიპოქსიას, განურჩევლად გამომწვევი მიზეზისა. პაციენტი მას აღიქვამს ქოშინის, თავბრუხვევის, ჰაერის უკმარისობის, მკერდში დისკომფორტის, ტკივილის, კოლაფსის ან გულისწასვლის სახით. ის ერთგვარი საფრთხის მომასწავებელი სიგნალია, ამიტომაც შემაწუხებელი ტაქიკარდიის შემთხვევაში რეკომენდებულია შემდეგი რჩევები:

1. შეწყვიტეთ ფიზიკური დატვირთვა, ისუნთქეთ ნელა და ღრმად;

2. თუ გულისცემის აჩქარების მიზეზი შფოთვა და ნერვული გადაღლაა, დალიეთ კატაბალახას, პიტნის ან შავბალახას ნაყენი, დაწექით და მოდუნდით;

3. სპონტანურად აღმოცენებული ტაქიკარდიის შემთხვევაში სახეზე ცივი წყალი შეისხით, ღრმად ჩაისუნთქეთ, 10-15 დათვლამდე შეიკავეთ სუნთქვა და სწრაფად ამოისუნთქეთ. უეფექტობის შემთხვევაში გაიმეორეთ 4-5-ჯერ. შეიძლება სცადოთ თვალის კაკლების მასაჟი: მათ ძლიერად დააწექით, თითოეული დაწოლა 8-10 წამს უნდა გაგრძელდეს, სრული პროცედურა გრძელდება არანაკლებ 5 წუთისა. შეიძლება სცადოთ ღებინების გამოწვევა ან ძლიერი გაჭინთვა - ყველა ეს მანიპულაცია მაღალეფექტურობით გამოირჩევა პაროქსიზმული ტაქიკარდიის კუპირებისათვის. ტაქიკარდიის განმეორებითი შეტევების თავიდან ასაცილებლად შეზღუდეთ კოფეინის, თამბაქოს, სპირტიანი სასმელების მიღება, დაარეგულირეთ კვების და ცხოვრების რეჟიმი.


ბრადიკარდია პულსის ცვლილების მეორე უკიდურესობაა, როდესაც პულსი 55-მდე ან მეტად მცირდება. ის ძილის და მოსვენების დროს ნორმალური მოვლენაა, ძირითადად კი ისეთი დაავადებების და პათოლოგიური მდგომარეობის ნიშანია, როგორებიცაა: გულ-სისხლძარღვოვანი სისტემის დაზიანება - მიოკარდიუმის ინფარქტი, სინუსის კვანძის სისუსტე, გულის გამტარი სისტემის დაზიანება, სხვადასხვა გენეზის მიოკარდიტი, თანდაყოლილი ანომალიები, ცენტრალური ნერვული სისტემის დაავადებები, ქალასშიგა წნევის მატება, ვირუსული და ინფექციური დაავადებები, ფარისებური ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითება, ნეიროცირკულატორული დისტონია, საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის დაავადებები, მედიკამენტების (ძირითადად ანტიარითმიულის) გვერდითი მოვლენები. ბრადიკარდიას შეიძლება არც ახლდეს კლინიკური გამოვლინებები, ან ჩივილები ვარირებდეს ისეთ ფარგლებში, როგორიცაა ადვილად დაღლა, ზოგადი საერთო სისუსტე, თავბრუხვევა, ცივი ოფლი, წნევის მკვეთრი ცვალებადობა, გონების დაბინდვა, გულისწასვლა. ასეთი გამოვლინებები შედეგია გულის შეკუმშვათა სიხშირის კლების პარალელურად ზოგადი და უპირატესად თავის ტვინის სისხლის მომარაგების მკვეთრად შემცირებისა, ამიტომ თუ ბრადიკარდიას ახლავს ჰემოდინამიკის დარღვევა, აუცილებელია ერთი მხრივ მისი გამომწვევი მიზეზების ნიველირების, მეორე მხრივ კი მედიკამენტური ან კარდიოსტიმულატორით კორექციის საკითხი. ინიშნება კოფეინის, ზელენინას ან ელეუტეროკოკის წვეთები, ბრადიკარდიის ფონზე გონების დაკარგვის ეპიზოდების არსებობისას კარდიოსტიმულატორის ჩაყენება სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხია.

- გულის გადიდების შემთხვევაში რომელ დაავადებას ეჭვობთ ექიმები? როდის არის საგანგაშო ეს გადიდება? რას გულისხმობს პროფილაქტიკა?

- მოზრდილი ადამიანის გულის სიგრძე - 13 სმ, სიგანე - 10 სმ, სისქე კი 7 სმ-ია. მისი მასა მამაკაცებში 274-დან 385 გრამამდე მერყეობს, ხოლო ქალებში 203-დან 302 გრამამდე. გულის საზღვრების დადგენა თავდაპირველად ხდება პერკუსიით, რომლის მიზანია გულის და მსხვილი სისხლძარღვების კონის სიდიდის, მდებარეობის და კონფიგურაციის დადგენა. სიზუსტე მერყეობს 1 სმ-მდე, ხოლო გულმკერდის დეფორმაციის დროს მას ვერ დავეყრდნობით. გულისა და მისი ნაწილების მდებარეობა იცვლება სხეულის მდებარეობის და სუნთქვითი მოძრაობის მიხედვით. გულის სიგრძივი ღერძის პროექციის მიმართულებიდან გამომდინარე, განასხვავებენ გულის სიგრძივ, ირიბ და ვერტიკალურ მდებარეობას. ვერტიკალურ მდებარეობა ხშირად გვხვდება ვიწრო და გრძელი გულმკერდის მქონე პირებში, განივი - ფართო და მოკლე გულმკერდის მქონე პირებში. გულის საზღვრები შეიძლება შეიცვალოს ტოტალურად ან კონკრეტულად როგორც გაფართოების, ისე შემცირების მხარეს. დიაფრაგმა და გულმკერდის კარკასის წინა ზედაპირი შედარებით ზღუდავს მის გაფართოებას, ამიტომ ძირითადად იზრდება განივი და წინა-უკანა საზღვრები. საზღვრების შეცვლის მიზეზი შეიძლება იყოს კარდიალურიც და ექსტრაკარდიალურიც. კარდიალური მიზეზით საზღვრები ფართოვდება დილატაციის, ჰიპერტროფიის ან პერიკადიუმში გამონაჟონის არსებობისას. კერძოდ, ისეთი პათოლოგიების დროს, როგორებიცაა სხვადასხვა სახის კარდიომიოპათიები, გულის მანკები, მაგისტრალური სისხლძარღვების პათოლოგიები, აორტის ანევრიზმა და სხვა. ექსტრაკარდიალური მიზეზებია დიაფრაგმის მაღლა დგომა (სიმსუქნე, მუცლის შიგნით წნევის მომატება, ორსულობა მე-3 ტრიმესტრში, ასციტი, საკვერცხის გიგანტური კისტა, მეტეორიზმი). გულის მოყრუების საზღვრების შემცირება მხოლოდ დაკიდული გულის, დიაფრაგმის დაწევის, ფილტვის ემფიზემის ან პნევმოთორაქსის დროს აღინიშნება. დიაგნოზის ვერიფიცირებისთვის საჭიროა დამატებით ექოკარდიოგრაფიული კვლევის ჩატარება. პროფილაქტიკური ღონისძიებები და მკურნალობის ტაქტიკა უნდა შემუშავდეს მისი გამომწვევი მიზეზების კორექციის ან კუპირების გზით.

- ექიმებმა კარგად ვიცით, რომ გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ნორმალური ფუნქციობისთვის, მის ცენტრალურ ორგანოსთან ერთად, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სისხლძარღვოვანი კალაპოტის სიჯანსაღესა და სრულფასოვნებას, ეს კი, თავის მხრივ, სისხლძარღვთა სანათურსა და ტონუსზეა დამოკიდებული. ამ მახასიათებელთა ნორმის საზღვრებზე კონკრეტულად საუბარი ალბათ ძნელია, მაგრამ იქნებ ზოგადად აგვიხსნათ მათი მნიშვნელობა. რა პათოლოგიურ ცვლილებებს იწვევს ამა თუ იმ სისხლძარღვის სანათურის შევიწროება ან გაფართოება, ტონუსის დაქვეითება ან მომატება? რა შემთხვევაშია ეს ყურადსაღები და სამკურნალო? როდის, რომელი სიმპტომების გამოვლენისას უნდა მიმართოს ადამიანმა ექიმს? რას გულისხმობს სისხლძარღვთა ამ მახასიათებლების ნორმიდან გადახრის პროფილაქტიკა?

- სისხლძარღვოვანი სისტემა წარმოდგენილია არტერიების, ვენების და კაპილარების სახით. ის დახურული სისტემაა, რომლის მეშვეობითაც ხორციელდება სისხლის ტრანსპორტი გულიდან პერიფერიაზე და პირიქით. სისხლძარღვების ფუნქციაა სისხლის საჭირო მიმართულებით გადადევნა და საკვები პროდუქტებით ორგანოებისა და ქსოვილების უზრუნველყოფა. არტერიებისგან და ვენებს შორის მიკროცირკულაციური ქსელი შედგება არტერიოლებისგან, ვენულების და კაპილარებისაგან, რომლებიც უშუალოდ მონაწილეობენ საკვები კომპონენტების და ნივთიერებათა ცვლის შედეგად გამოყოფილი პროდუქტების ტრანსპორტში. სისხლის დინებას სისხლძარვების ელასტიკურობა და ტონუსი განსაზღვრავს. სისხლძარღვების სხვადასხვა ტიპი განსხვავებული აგებულებით გამოირჩევა, რაც განპირობებულია მათი ფუნქციების სხვადასხვაობით. ყველაზე მსხვილი სისხლძარღვია აორტა. ის 2-3 სმ დიამეტრის სქელკედლიანი მილია, რომელიც ყველაზე მეტად განიცდის გულის შეკუმშვისას გადმოსროლილი სისხლის ნაკადის ძლიერი ბიძგების ზემოქმედებას. მისი კედელი ძალზე ელასტიკურია. აქედან გამომდინარე შესწევს უნარი სისხლის ნაკადის სიძლიერის მიხედვით გაიწელოს და დაიბრუნოს პირვანდელი ფორმა. არტერიები აგებულებით განსხვავდებიან: მსხვილი არტერიების შუა გარსში ელასტიკური ქსოვილი ჭარბობს, ხოლო წვრილში კუნთოვანი, ამიტომაც მსხვილი კალიბრის სანათურის ცვლილებას განსაზღვრავს გულის მუშაობა, ხოლო წვრილისას - კუნთების ტონუსი. არტერიების ელასტიკურობა აღემატება ვენებისას. კედლებიც გაცილებით სქელია, ვიდრე იმავე დიამეტრის ვენების. არტერიების კედლებში განლაგებულია ორი ტიპის ნერვული ბოჭკოები: სიმპათიკური და პარასიმპათიკური, რომლებიც ანტაგონისტური მოქმედებით ხასიათდებიან. ვენების აგებულება არტერიების მსგავსია, მაგრამ კუნთოვანი გარსი ღარიბია. ვენური ქსელის ტევადობა 3-4-ჯერ აღემატება არტერიულისას. ვენების კედელი უფრო თხელია, ვიდრე არტერიებისა, არ გამოირჩევა დრეკადობით და ადვილად იწელება. ქვედა კიდურების ვენები აღჭურვილია სარქვლებით, რომლებიც ნორმაში ხელს უშლიან სისხლის რეტროგრადულ დინებას. კაპილარებს ერთშრიანი აგებულება აქვთ. მათი ძირითადი ფუნქცია მაღალი განვლადობაა, რათა მოხდეს ქსოვილებიდან და ქსოვილებამდე ნივთიერებების ტრანსპორტი. კაპილარული ქსელის განივი განაკვეთი 150-ჯერ აღემატება აორტისას. კაპილარების საერთო რიცხვი 1-4 მილიარდია. მოსვენებულ მდგომარეობაში ფუნქციობს საერთო რაოდენობის მეოთხედი. დანარჩენი სარეზერვო მოცულობაა და ორგანიზმის მოთხოვნის შესაბამისად ერთვება პროცესში. სისხლძარღვოვანი დაავადებები განიხილება იმის მიხედვით, თუ რომელი ტიპის სისხლძარღვებში მიმდინარეობს პათოლოგიური პროცესი. ვენების ვარიკოზული დაავადება ხშირია ქალებში, არტერიული სისტემის პათოლოგია კი მამაკაცებში. არტერიებისთვის ყველაზე საშიშია ათეროსკლეროზი. სისხლძარღვებს აზიანებს ყოფითი და პათოლოგიური პროცესები, როგორებიცაა: არაჯანსაღი კვება (სუფრის მარილის ჭარბი მიღება, დაკონსერვებული და საკონდიტრო ნაწარმი, ცხოველური ცხიმებით მდიდარი საკვები),  ჰიპოდინამია,  თამბაქოს და ალკოჰოლოს მოხმარება, ჭარბი წონა, შრომის და დასვენების რეჟიმის დარღვევა, ქრონიკული ემოციური და ფიზიკური გადაღლილობა, მემკვიდრეობა, ანთებითი და ინფექციური დაავადებები, ენდოკრინული და მეტაბოლური დარღვევები. ნორმაში სისხლძარღვების სანათური ემორჩილება ნერვულ-ჰუმორული მარეგულირებელი ცენტრების მუშაობას; გარეგანი და შინაგანი ფაქტორების და/ან უშუალოდ სისხლძარღვთა კედლებში მიმდინარე ორგანული დაზიანების გავლენით ირღვევა რეგულაციის მექანიზმი. შედეგად ვითარდება ან ანგიოსპაზმი, ან სისხლძარღვოვანი დისტონია. Aანგიოსპაზმი იწვევს შესაბამის უბანში სისხლის მიმოქცევის მწვავე მოშლას. მისი მავნეობის ხარისხს განსაზღვრავს ერთი მხრივ სისხლძარღვის კალიბრი (რაც უფრო მსხვილია, მით ფართოა დაზიანების უბანი), მეორე მხრივ სპაზმის ხანგრძლივობა (სპაზმის გახანგრძლივება შეუქცევად ცვლილებებს იწვევს). ათეროსკლეროზს შემპარავი და შენიღბული მიმდინარეობა ახასიათებს. ის არ "სტკივა" ადამიანს, ამიტომაც თავს იჩენს მხოლოდ იმ სტადიაში, როცა სისხლძარღვების ათეროსკლეროზული დაავადება იწვევს ორგანოთა ფუნქციის დარღვევას ან სერიოზულ სისხლძარღვოვან კატასტროფებს ინსულტის, ინფარქტის, გულის უკმარისობის, თირკმლის უკმარისობის და სხვათა სახით. ათეროსკლეროზი საშიშია არა მხოლოდ იმით, რომ იწვევს არტერიების სანათურის დინამიკურ შევიწროებას და ე.ი. ორგანოს კვების მოშლას, არამედ იმით, რომ აქვეითებს სპაზმის ზღურბლს. შედეგად უმნიშვნელო მაპროვოცირებელი ფაქტორის მოქმედებით საპასუხო ანგიოსპაზმი ხანგრძლივი და გადაჭარბებული ხდება. ათეროსკლეროზის დიაგნოსტიკა და თერაპია უნდა იყოს კომპლექსური, რადგან ის სისტემური დაავადებაა. მისი დიაგნოსტირება სუბკლინიკურ სტადიაზე შესაძლებელია ბანალური ანალიზით - სისხლში ლიპიდური ცვლის მარკერების შეფასებით. ათეროსკლეროზული პარამეტრების ნორმალიზაციისთვის საჭიროა პირველ რიგში აუცილებელი საპროფილაქტიკო ღონისძიებების ჩატარება, ანტიათეროსკლეროზული დიეტის დაცვა, ხოლო უეფექტობის შემთხვევაში მედიკამენტური მკურნალობა. ანევრიზმა წარმოადგენს სისხლძარღვის კედლის არანორმალურ გაფართოებას, რომლის დროსაც აღინიშნება მედიალური შრის ბოჭკოვანი ქსოვილის გაჭიმვა. ანევრიზმის ყველაზე ხშირი მიზეზი ათეროსკლეროზია. სხვა ფაქტორებიდან აღსანიშნავია ტრავმა, ინფექცია, არტერიული ჰიპერტენზია, შემაერთებელი ქსოვილის გენეტიკური დეფექტი. სტატისტიკურად ყველაზე ხშირია აორტის ანევრიზმა. ის 40-დან 70 წლამდე გვხვდება. უფრო ხშირად ემართება მამაკაცებს, განსაკუთრებით თამბაქოს მწეველებს. ანევრიზმათა 40% უსიმპტომოდ მიმდინარეობს და კლინიკური ან რენტგენოლოგიური აღმოჩენაა. სხვა შემთხვევაში ჩივილები გამოწვეულია ანევრიზმის ზეწოლით მიმდებარე ქსოვილებზე. ის ფორმით თითისტარს ან ტომარას ჰგავს. პირველს ახასიათებს სისხლძარღვის გაფართოება ყველა მიმართულებით, ხოლო ტომრისებრი ანევრიზმა მოიცავს სისხლძარღვის შემოწერილობის ნაწილს. ნებისმიერი მორფოლოგიური ფორმის და მდებარეობის ანევრიზმა შეიძლება გართულდეს განშრევებით (დაზიანებული ინტიმიდან (შიდა შრე) სისხლის მედიალური - შუა შრის გასწვრივ გაჟონვა) ან გასკდომით და განვითარდეს სისტემური ემბოლიზაცია, რაც გულისხმობს მრავლობითი თრომბის ერთდროულ ჩამოყალიბებას სხვადასხვა ორგანოში. რაც უფრო იმატებს ანევრიზმის ზომა, მით მატულობს გასკდომის რისკი. მცირე ზომის ანევრიზმის დროს, რომელსაც არ ახლავს პათოლოგიური სიმპტომატიკა, შესაძლებელია დინამიკაში დაკვირვება, ყოველ 6 თვეში კომპიუტერული ტომოგრაფიის გაკეთება ანევრიზმის მდგომარეობის და ზომის შესაფასებლად, არტერიული წნევის და გულის შეკუმშვათა რიცხვის მუდმივი კონტროლი, წნევის და პულსის დამწევი საშუალებების რეგულარულად მიღება, ანტიათეროსკლეროზული დიეტის დაცვა. თუ ანევრიზმის ზომა წელიწადში 1 სმ-ზე მეტად იმატებს, აუცილებელია ოპერაციული მკურნალობა - სინთეტიკური გრაფტის, სისხლძარღვის პროთეზის, იმპლანტაცია.