ბალანსირებული კვება - დაცულია თუ არა მომხმარებელთა უფლებები
ცნობილია, რომ დიდი მეცნიერები საკვებს, მის საკურნალო თვისებებს და სწორად გამოყენებას ტრაქტატებს უძღვნიდნენ. სწორი კვება მათ მიაჩნდათ ძლიერების, ჯანმრთელობის, მხნეობისა და სილამაზის წყაროდ. სხვათა შორის, იმდროინდელ დაკვირვებებს დღესაც არ დაუკარგავს მნიშვნელობა, უბრალოდ, კვების თანამედროვე მეცნიერებაში უფრო მეტი დასაბუთება და განვითარება პოვა. ადამიანი მთელი სიცოცხლე იკვებება, ამიტომ საჭიროა, ყველა იცნობდეს თანამედროვე კვების ძირითად მეცნიერულ პრინციპებს, განსაკუთრებით - დიასახლისები. ჩვენს ქვეყანაში კვების კულტურა უძველესი დროიდან იღებს სათავეს. ამას მოწმობს ქართული კერძების მრავალფეროვნებაც და კვების ტრადიციებიც. ეს კი ქართველ ქალბატონებს ბევრს ავალებს. გარდა გემრიელი კერძების მომზადებისა, ისინი უნდა ეცადონ, ზედმიწევნით დაიცვან ბალანსირებული კვების პრინციპები. ექიმთა მრავალსაუკუნოვანმა დაკვირვებამ და უკანასკნელი წლების უცხოურმა გამოკვლევებმა (სამწუხაროდ, ბოლო დროს საქართველოში ამ ტიპის კვლევები აღარ ჩატარებულა) ცხადყო, რომ ადამიანის ჯანმრთელობისთვის საჭიროა მკაცრად განსაზღვრული ხარისხის საკვები. იგი უნდა შეიცავდეს ნახშირწყლების, ცხიმების, ცილების, წყლის, ვიტამინების, მინერალური მარილების, მიკროელემენტებისა და ეგრეთ წოდებული ბალასტური ნივთიერებების განსაზღვრულ რაოდენობას. ყველა ეს საკვები ნივთიერება ადამიანმა უნდა მიიღოს განსაზღვრული რაოდენობითა და თანაფარდობით. ეს არის ბალანსირებული კვების ძირითადი პირობა. განსაზღვრული თანაფარდობის დასაცავად კი საჭიროა საკვების მრავალფეროვნება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ადამიანის დღიური რაციონი უნდა შეიცავდეს როგორც ცხოველური (თევზი, ხორცი, რძის ნაწარმი, კვერცხი, კარაქი, ერბო და სხვა), ისე მცენარეული (ხილ-კენკრა, ბოსტნეული, მცენარეული ზეთები და სხვა) წარმოშობის პროდუქტებსაც. ცნობილია, რომ ერთფეროვანი საკვების ხანგრძლივი მიღება ხშირად ავადმყოფობას იწვევს. მაგალითად, ამერიკელი მეცნიერები შაქრიანი დიაბეტის ერთ-ერთ მიზეზად კვების ერთფეროვნებას, მაღალკალორიული კერძების ხანგრძლივ მიღებას მიიჩნევენ. ბალანსირებული კვების ძირითად და მეტად მნიშვნელოვან პირობად უნდა ჩაითვალოს საკვების მეშვეობით მიღებული და ცხოველქმედების პროცესში დახარჯული ენერგიის თანაფარდობა, ანუ მიღებული საკვების რაოდენობა, უფრო სწორად, კალორიულობა არ უნდა აღემატებოდეს დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანის მიერ გაწეულ ენერგოხარჯს და პირიქით. ხშირად ამ თანაფარდობის დაცვას ხელს უწყობს შიმშილისა და სიმაძღრის შეგრძნება, რომელიც წარმოიშობა ადამიანის ორგანიზმში როგორც სისხლის ქიმიური შემადგენლობის შეცვლის გამო, ასევე კუჭის დაცლისას და ავსებისას თავის ტვინში აღმოცენებული რეფლექტორული სიგნალების შედეგად. ისე, კუჭიდან თავის ტვინში სიგნალი დაგვიანებით მიდის, ამიტომ მცოდნეთაგან ხშირად გაიგონებთ, რომ სუფრა მანამდე უნდა დატოვო, ვიდრე შიმშილს ბოლომდე მოიკლავ. ცნობისათვის: ზემოთ აღწერილი მარეგულირებელი მექანიზმები არცთუ იშვიათად არასწორად აღიქვამენ საკვების მიმართ ორგანიზმის მოთხოვნილებას. ამის შედეგად ირღვევა თანაფარდობა მიღებულ საკვებსა და დახარჯულ ენერგიას შორის. ასეთ დროს არასწორი კვება აუცილებლად გამოიწვევს რომელიმე დაავადებას. კვების გზით მიღებული ენერგიის კონტროლი საჭიროა არა მხოლოდ ადამიანის მიერ გაწეული ენერგოხარჯის შესავსებად, არამედ ჭარბი კვების თავიდან ასაცილებლადაც. სამედიცინო სტატისტიკის მიხედვით, სიმსუქნის ძირითადი მიზეზი სწორედ ჭარბი კვებაა. ამ ფაქტს ადასტურებს საქართველოში ადრე ჩატარებული გამოკვლევებიც. საერთაშორისო მეცნიერულ გამოკვლევათა შედეგები კი მოწმობს, რომ მსოფლიოში ყოველ მესამე-მეხუთე კაცს ჭარბი წონა აქვს, რაც საშუალოდ 25%-ს შეადგენს. ახლა კი განვიხილოთ, რა რაოდენობით უნდა მიიღოს ადამიანმა ის საკვები ნივთიერებები, რომელიც სურსათში მოიპოვება. კვების თვისობრივი მხარის შესწავლისას განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა ცილებს. ცილები წარმოადგენს ადამიანის ორგანიზმის მთავარ პლასტიკურ მასალას, მონაწილეობს უჯრედების, ჰორმონებისა და ფერმენტების წარმოქმნაში, ვიტამინების ცვლაში და სხვა. ცილები, განსაკუთრებით ცხოველური წარმოშობისა, საკვების ყველაზე ფასეული ნაწილია. ისინი განსაკუთრებით საჭიროა მოზარდ ასაკში. ზრდასრულმა ადამიანმა დღე-ღამეში საშუალოდ 80-100 გრამი ცილა უნდა მიიღოს, 60% - ცხოველური წარმოშობისა, ხოლო 40% - მცენარეული. არანაკლები მნიშვნელობა აქვს ცხიმებსაც. მათი ბიოლოგიური მნიშვნელობა უმთავრესად მაღალი კალორიულობით არის განპირობებული. ენერგეტიკული ღირებულებით ცხიმებს ვერც ერთი სხვა პროდუქტი ვერ შეედრება. ცხიმების ბიოლოგიური ღირებულება მასში შემავალი პოლიუჯერი მჟავების რაოდენობით ფასდება. საკვებში პოლიუჯერი მჟავების ნაკლებობა ართულებს მოზარდი ორგანიზმის ნორმალურ განვითარებას, ხოლო ზრდასრული ადამიანის ჯანმრთელობას აუარესებს. პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავებით მდიდარია მცენარეული ზეთი. ცხოველურ ცხიმში მათი რაოდენობა საგრძნობლად ნაკლებია. იმისთვის, რომ ადამიანმა პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავების სადღეღამისო მოთხოვნილება დაიკმაყოფილოს, მან დღეში 20-30 გრამი მცენარეული ზეთი უნდა მიიღოს. გარდა ცილებისა და ცხიმებისა, ენერგიის წყაროს წარმოადგენს ნახშირწყლებიც, თვით ნახშირწყლების ძირითადი წყარო კი მცენარეული წარმოშობის პროდუქტებია. ადამიანისთვის აუცილებელია ვიტამინები, მინერალური მარილები, რომელთა მნიშვნელოვანი წყაროა ხილი და ბოსტნეული. დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანმა უნდა მიიღოს დაახლოებით 2400-3200 კილოკალორიის შემცველი საკვები (მძიმე პროფესიის მქონე ადამიანებმა შეიძლება უფრო მეტიც მიირთვან). ოდენობის განსაზღვრას მკითხველი სპეციალური ცხრილების მეშვეობით შეძლებს, რომლებიც მრავლად მოიპოვება ნაბეჭდ თუ ელექტრონულ წყაროებში. ადამიანი ძველთაგავე მიჩვეულია საკვების მიღებას კერძების სახით, რომელთა სწორი მომზადება გულისხმობს არა სურსათის უბრალო კომბინირებას, არამედ მის რაციონალურ გამოყენებასაც, რომლის მიზანია, არ შემცირდეს ინგრედიენტების კვებითი ღირებულება, მაგრამ გაიზარდოს მონელებისუნარიანობა. მაგალითად, ბოსტნეულის მომზადებისას თუ სწორად დავიცავთ სითბური დამუშავების რეჟიმსა და ტექნოლოგიას, მაქსიმალურად შევინარჩუნებთ მასში საკვები ნივთიერებების რაოდენობას და კერძიც გემრიელი და სასარგებლო იქნება. აჯობებს, ბოსტნეული მოვხარშოთ ორთქლზე ან მარილწყალში (გარდა მუხუდოსი და ჭარხლისა). სითბური დამუშავებისას ბოსტნეულში შემავალი უჯრედოვანი ქსოვილები და პექტინები რბილდება და ადვილად მოსანელებელი ხდება. ამის წყალობით მათში შემავალი საკვები ნივთიერებებიც იოლად გადამუშავდება საჭმლის მომნელებელი წვენების მეშვეობით და უჯრედებში არსებულ ვიტამინებსაც უკეთესად ითვისებს ორგანიზმი. მაგალითად, კაროტინი (პროვიტამინი) ნედლი სტაფილოდან თითქმის არ შეიწოვება, მოხარშულიდან კი მისი 60% გადადის უჯრედებში; კარტოფილის ცივ წყალში მოხარშვისას ც ვიტამინის 40% იკარგება, ცხელ წყალში კი მხოლოდ 10%. ხანგრძლივი ხარშვისას კარტოფილი გემოს კარგავს. ამ დროს უჯრედოვანი ქსოვილი ცალკეულ უჯრედებად იშლება, ეს იწვევს პექტინის გამორეცხვას და კარტოფილი წყლიანი ხდება, ამიტომ გაცილებით უკეთესია კარტოფილის ორთქლზე მოხარშვა. თბურ დამუშავებას და ტემპერატურულ რეჟიმს არანაკლები მნიშვნელობა აქვს ხორციანი კერძების მომზადების დროსაც. ცნობილია, რომ ხორცის ხარშვისას ხდება მასში შემავალი ცილის დენატურაცია - ამინმჟავებად დაშლა. 2-2,5 საათზე მეტხანს ხარშვის შედეგად ცილები იშლება, ეს კი ხორცის მონელებადობას ამცირებს. ხორცის ხარშვისას მნიშვნელობა აქვს ტემპერატურულ რეჟიმსაც: თუ ხორცი მოვხარშეთ წყლის ადუღების შემდეგ, ესე იგი შედარებით დაბალ ტემპერატურაზე (წყალი ოდნავ უნდა დუღდეს), გაცილებით ნაკლებად დავკარგავთ მასში შემავალ ექსტრაქტულ ნივთიერებებს და უკეთ შევუნარჩუნებთ გემოს. გაყინული ხორცისგან გემრიელი კერძის მოსამზადებლად საჭიროა დავიცვათ მისი გალღობის რეჟიმი. ხორცის გაყინვისას მისი კუნთოვანი ქსოვილის უჯრედებიდან გამოიყოფა სითხე, ეგრეთ წოდებული ხორცის წვენი, რომელიც ძვირფას საკვებ ნივთიერებებს შეიცავს. ეს სითხე უჯრედშორის სივრცეში იყინება. ხორცის სწორი გალღობისას (ამისთვის საჭიროა, ხორცის ნაჭრები მოთავსდეს ლანგარზე; ოთახის ტემპერატურა არ უნდა აღემატებოდეს 18-20 გრადუსს) ხორცის წვენს უჯრედები უკანვე იწოვს. შეწოვილი სითხის რაოდენობა გაიზრდება, თუ ხორცის გალღობას ხელოვნურად არ დავაჩქარებთ (არ მოვათავსებთ გამდინარე წყლის ქვეშ და სხვა). ხორცისგან განსხვავებით, გაყინული თევზი შეიძლება გავალღოთ წყალშიც, რადგან მას უჯრედშორისი სითხის შეწოვის უნარი არ გააჩნია. დიასახლისებმა განსაკუთრებით ყურადღება უნდა მიაქციონ უმი პროდუქტების, ნახევარფაბრიკატებისა და მზა კერძების შენახვის საკითხს. არასწორად შენახული სურსათისგან მომზადებული კერძებით ოჯახის წევრებს შეიძლება არათუ სარგებლობა ვერ მოვუტანოთ, არამედ ზიანიც კი მივაყენოთ. ფრინველი და ხორცი უნდა ინახებოდეს 0 გრადუს ტემპერატურაზე. ხორცის შენახვის ვადა არ აღემატება რამდენიმე დღეს. ხორცის ნახევარფაბრიკატები (დაკეპილი ან გატარებული ხორცი) მაცივარში შეიძლება შევინახოთ არა უმეტეს 6 საათისა, შეზავებული კატლეტი (კარტოფილით, ხახვით და სხვა) - 12 საათი. სასურველია, კერძი მომზადდეს მიღების წინ. გამონაკლის შემთხვევაში ის უნდა გავაცივოთ და მაცივარში შევინახოთ. ბოსტნეულის კერძები შენახვისას შესქელებას იწყებს და გემოს კარგავს, გარდა ამისა, ცხელ კერძებში შენახვისას ც ვიტამინი იშლება, ხოლო ხელახალი გაცხელება მას დამატებით, 15-დან 30%-მდე გვაკარგვინებს, ამიტომ ბოსტნეულისგან მომზადებული ცხელი კერძები უნდა შევინახოთ ძალიან მოკლე ხნით. მომზადებული კერძი არ უნდა გავაცივოთ სპილენძის ან ალუმინის ქვაბში. მეორე დღისთვის მომზადებული კერძი მომინანქრებულ ჭურჭელში უნდა გადავიღოთ. მაცივარში კერძი თავღია არ უნდა შევინახოთ. უკანასკნელ ხანს საქართველოს მოსახლეობა ხშირად მიირთმევს სოკოს. გვინდა, ჩვენს მკითხველს ერთი რჩევა მივცეთ: თუ სოკოს ავ-კარგში ვერ ერკვევით, უმჯობესია, მისი შეძენისგან თავი შეიკავოთ. ორიოდე სიტყვით კონსერვებზეც მოგახსენებთ. კონსერვის გახსნამდე საჭიროა ყურადღება მიაქციოთ კოლოფის მთლიანობას. თუ კონსერვის კოლოფის ძირი ან სახურავი ამობერილია, გასწორების მიზნით მას ხელი უნდა დააჭიროთ. თუ ხელის აღების შემდეგ ამობერილობა ისევ გაჩნდა, კონსერვი საკვებად უვარგისია. კიდევ ერთი რჩევა ჩვენს დიასახლისებს: თითქმის ყველა საკვებსა და სასმელს (ძირითადად - ძეხვეულს, ნამცხვრებს, ლიმონათს, ლუდს და სხვა) აქვს თავისი რეალიზაციის (გამოყენების) ვადა, რომელიც მითითებულია ჭურჭელზე ან შესაფუთ მასალაზე. ვადაგასული საკვების ან სასმლის გამოყენება რეკომენდებული არ არის.
იმ საკითხებში გასარკვევად, რომლებიც საკვების შერჩევას, მის უსაფრთხოებასა და ხარისხს ეხება, დახმარებისთვის საქართველოს მომხმარებელთა ფედერაციის თავმჯდომარეს ქალბატონ მადონა კოიძეს მივმართეთ.
- ქალბატონო მადონა, რითი ვიკვებებით დღეს?
- საქართველოს სამომხმარებლო ბაზარზე არის როგორც მაღალი, ისე დაბალი ხარისხის და უხარისხო პროდუქცია და, სამწუხაროდ, ისეთი ნაწარმიც, რომელმაც შეიძლება ზიანი მიაყენოს მომხმარებლის ჯანმრთელობას. მაგრამ ეს მხოლოდ საქართველოს ხვედრი არ არის; ძალიან მკაცრი კონტროლის ქვეყნებშიც მომხდარა მოწამვლა, ბაზარი ამისგან არსად არის დაზღვეული. უბრალოდ, სახელმწიფომ და თითოეულმა ჩვენგანმა უნდა მივიღოთ პრევენციული ზომები, რომ მინიმუმამდე დავიყვანოთ მოსახლეობის მოწამვლის რისკი. გაეროს რეზოლუციით, მომხმარებელს აქვს რვა ფუნდამენტური უფლება. ერთ-ერთია ჯანმრთელობის უფლება. ეს უფლება არ ნიშნავს იმას, რომ მომხმარებელმა ავად გახდომის შემთხვევაში მიიღოს სრული სამედიცინო დახმარება. თავისთავად ცხადია, მომხმარებელს ამის უფლებაც აქვს, მაგრამ, ამასთანავე, მას აქვს უსაფრთხოების უფლებაც და ეს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უფლებაა.
- და რამდენად უსაფრთხოა სამომხმარებლო ბაზარი?
- 2005 წელს მიიღებულ იქნა კანონი სურსათის უვნებლობის შესახებ, რომლის პრიორიტეტული საკითხი იყო მომხმარებლის უსაფრთხოება. ეს იმას ნიშნავს, რომ მომხმარებელს ჰქონდა უვნებელი, ჯანსაღი პროდუქტის ყიდვის უფლება და, ამასთანავე, იმის უფლებაც, რომ თუ შეიძენდა პროდუქტს, რომელიც ავნებდა, აწყენდა, დაერეკა სურსათის უვნებლობის სამსახურის ცხელ ხაზზე - ისინი სათანადო რეაგირებას მოახდენდნენ. ჩვენთანაც ხშირად შემოდის ასეთი ზარები. მაგალითად, ახლახან ცხელ ხაზზე დარეკა მომხარებელმა, რომელმაც ყაზბეგის ქუჩაზე ორ სხვადასხვა მაღაზიაში შეიძინა სამარხვო მაიონეზი და ორივე ვადაგასული აღმოჩნდა. მან ვერ შეძლო ამ პროდუქტების უკან დაბრუნება, რადგან უთხრეს, ვადა აქვე უნდა შეგემოწმებინათო. ეს მომხმარებლის უფლების უხეში დარღვევაა. კანონით, მას უფლება აქვს, თუ ნაკლის მქონე პროდუქცია შეიძინა, მოითხოვოს კუთვნილი თანხა ან ნაკლოვანი პროდუქტის ხარისხიანით შეცვლა. ამ ყველაფერს კანონი არეგულირებს, მაგრამ მასში დაშვებულია ლაფსუსი; მომხმარებელი მთლიანად დამოკიდებულია რეალიზატორის კეთილსინდისიერებაზე. თუ რეალიზატორმა არ ისურვა და არ გაუცვალა მას ნაკლიანი პროდუქტი, ის არ დაისჯება, საამისო მექანიზმი კანონში არ არის ჩადებული. ასეთი შემთხვევებისთვის არსებობს ჩვენი ორგანიზაცია და ჩვენ გვაქვს საიმისო იმიჯი, რომ დავიცვათ მომხმარებელი. მივდივართ მაღაზიაში და ვუხსნით რეალიზატორს, რომ, კანონით, მომხმარებელი უნდა დააკმაყოფილოს.
- ზემოქმედების რეალური მექანიზმი გაქვთ?
- ჩვენი რეალური მექანიზმია ანტიპიარის შიში, ვინაიდან ჩვენ ვაწვდით მომხმარებელს სრულყოფილ და უტყუარ ინფორმაციას პროდუქციის ხარისხზე, უსაფრთხოებაზე, მომსახურების ხარისხზე. ეს მხოლოდ სურსათს არ ეხება; ეს ეხება ჯანდაცვის სფეროს, კომუნიკაციებს, მომსახურების სფეროს და სხვა.
- მოდი, მოკლედ შევაჯამოთ თქვენი ნათქვამი: მომხმარებელი დღეს პრაქტიკულად დაუცველია?
- როცა რეალიზატორი არ აკმაყოფილებს მის კანონიერ მოთხოვნას, მომხმარებელს შეუძლია, მიმართოს სასამართლოს, მაგრამ აქ უნდა გავითვალისწინოთ ერთი რამ: სარჩელი რომ აღძრას, მომხმარებელმა უნდა გადაიხადოს ბაჟი, აიყვანოს ადვოკატი... და ეს მაშინ, როდესაც ორლარ-ნახევრიან მაიონეზზეა ლაპარაკი, ხოლო 200 ლარზე ნაკლებად არც ერთი ადვოკატი ყველაზე მარტივ საქმესაც კი არ მოჰკიდებს ხელს. აქედან გამომდინარე, მომხმარებელი იძულებულია, ან ჩვენ მოგვმართოს, ან დარჩეს შეურაცხყოფილი და მოტყუებული. მინდა, აქვე დავძინო ერთი რამ: 2005 წლიდან სურსათის უვნებლობის შესახებ კანონით შეჩერებული გახლდათ კონტროლი სამომხმარებლო ბაზარზე. სხვათა შორის, 2011 წლიდან აღდგა კონტროლი იმ საწარმოებზე, რომლებიც ორიენტირებულნი არიან იმპორტზე ევროკავშირის ქვეყნებისთვის. მოკლე ხანში აღდგება სრულყოფილი კონტროლი ადგილობრივ ბაზარზე ორიენტირებულ საწარმოებზეც. ქართველი მომხმარებელი აქაც კი დისკრედიტებულია. მე მიმაჩნია, რომ პირველ რიგში ადგილობრივი ბაზარი უნდა იყოს მოწესრიგებული; ამის შემდეგ თავისთავად მოხდება იმ საწარმოების კონტროლი და მოწესრიგებაც, რომლებიც ორიენტირებულნი არიან ევროკავშირის ქვეყნებზე. თანაც არა მგონია, საქართველოში არსებობდეს ისეთი საწარმო, რომელიც მხოლოდ ევროკავშირის ქვეყნებზეა ორიენტირებული და პროდუქცია ადგილობრივ ბაზარზე არ შემოაქვს. არ მინდა, მომხმარებელს ისეთი შთაბეჭდილება დარჩეს, რომ 2005 წლიდან სამომხმარებლო ბაზარზე სურსათის უვნებლობის სამსახურს არაფერი გაუკეთებია. ხდებოდა ბაზრის მონიტორინგი - და ეს კეთდებოდა ინფორმაციის მისაღებად; ამორჩევით იყიდებოდა პროდუქტები და მას ლაბორატორიებში იკვლევდნენ; თუ პროდუქცია ნაკლოვანი აღმოჩნდებოდა, ინფორმაციას რეაგირებისთვის სხვა სტრუქტურებს გადასცემდნენ ან მწარმოებელს მიეწოდებოდა რეკომენდაციები და მიეცემოდა ვადა ამ ნაკლოვანების აღმოსაფხვრელად. აქ კიდევ ერთ შეუსაბამობას მივადექით, რასაც მე როგორც რიგითი მომხმარებელი ვერ დავეთანხმები. გაეროს რეზოლუციის თანახმად, მომხმარებელს აქვს ინფორმირებულობის უფლება; როდესაც სურსათის უვნებლობის სამსახურს, რომელიც საჯარო სამსახურია და ორიენტირებულია მომხმარებლის კეთილდღეობაზე, თავის ანგარიშებში გამოაქვს, რომ აღმოაჩინა განსაზღვრული რაოდენობის ნაკლოვანი პროდუქცია. მე, მომხმარებელს, მაქვს უფლება ვიცოდე არა მშრალი ციფრები, არამედ სახელდობრ რომელმა საწარმომ დაარღვია სურსათის უვნებლობის პარამეტრები, რომ მე ბაზარზე ამა თუ იმ პროდუქტის შეძენისას გამოვიჩინო მეტი სიფრთხილე და გამოვიყენო ჩემი მესამე უფლება - არჩევანის უფლება, გავაკეთო სწორი არჩევანი და შევიძინო უსაფრთხო და ხარისხიანი პროდუქცია. ჩვენი ორგანიზაცია კი საპიროსპირო სქემით მოქმედებს - ყოველი კონკრეტული შემთხვევის აღმოჩენისას კონკრეტულ საწარმოებს ვასახელებთ.
- თქვენ ხშირად ახსენებთ პროდუქტის ხარისხსა და უსაფრთხოებას. ჩვეულებრივი ადამიანი ხარისხსა და უსაფრთხოებას იერსახით, სუნით ან გემოთი აფასებს. რეალურად რას ნიშნავს უსაფრთხოება და ხარისხი? პარალელურად იქნებ გვირჩიოთ, როგორ დაიცვას თავი მომხმარებელმა.
- პროდუქციის ხარისხზე მიუთითებს ორგანოლეპტიკური მაჩვენებლები: ფერი, გემო, სუნი, იერსახე, ასევე - შეფუთვა, ეტიკეტზე მოყვანილი ინფორმაცია, გამოყენების ვადა, რომლის დარღვევამ შესაძლოა პროდუქტის გემოვნური თვისებები შეცვალოს. ეტიკეტზე სრულყოფილად უნდა ეწეროს მწარმოებლის მისამართი, ტელეფონი და სხვა, რომ მომხმარებელმა შეძლოს საჭიროების შემთხვევაში მასთან დაკავშირება. ეტიკეტზე მითითებული უნდა იყოს პროდუქტის ენერგეტიკული ღირებულება (კალორიულობა), შენახვის პირობები (არასწორი შენახვის შემთხვევაში ქვეითდება პროდუქტის ორგანოლეპტიკური მაჩვენებლები და შესაძლოა, საკვები ადამიანის ჯანმრთელობისთვის რისკის შემცველი გახდეს), გამოშვების თარიღი, შენახვის ვადა. ეტიკეტზე ისიც უნდა იყოს მითითებული, არის თუ არა ეს პროდუქტი განსაზღვრული ჯგუფისთვის რისკის მატარებელი. მაგალითად, სიგარეტზე ეს უკვე წერია; იგივე უნდა ეწეროს არაალკოჰოლურ სასმელებზე - არის თუ არა ის შაქრის შემცვლელებზე დამზადებული, რომ არ არის რეკომენდებული მოზარდებისა და სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისათვის. უსაფრთხოება აუცილებლად უნდა აკონტროლოს სახელმწიფო სტრუქტურამ, რადგან როცა მომხმარებელი ყიდულობს პროდუქციას, შესახედაობით ყოველთვის ვერ გაარჩევს, უსაფრთხოა თუ არა ის, ვერ დაადგენს მასში არსებული მიკრობების რაოდენობას, ვერ აღმოაჩენს პათოგენურ მიკრობებს და სხვა. ამჟამად სურსათის უვნებლობის სამსახური ახორციელებს მონიტორინგს - სამომხმარებლო ბაზარზე იძენს ნიმუშებს, ლაბორატორიაში აგზავნის და დასკვნებზე რეაგირებას ახდენს. რეაგირებაში, ვიმეორებ, ვგულისმხობ იმას, რომ მომხმარებელს კი არ აწვდიან ინფორმაციას, არამედ ბიზნესსექტორს, უფრო სწორად, აძლევენ რეკომენდაციას ან მოკვლეულ მასალებს გადასცემენ შესაბამის ორგანოებს, რომლებიც განაგრძობენ საკითხის მოკვლევას.
- გენმოდიფიცირებული პროდუქტების შესახებაც მინდა გკითხოთ...
- საქართველოს ბაზარზე გენმოდიფიცირებული პროდუქტების არსებობა მომხმარებელთა უფლებების უხეში დარღვევაა, რადგან ადამიანს აქვს უფლება, ჰქონდეს ინფორმაცია, იცოდეს, გენმოდიფიცირებულია თუ არა ესა თუ ის პროდუქტი, შეიცავს თუ არა გენმოდიფიცირებულ ინგრედიენტებს და ამის შემდეგ გადაწყვიტოს, იყიდის თუ არა ამ პროდუქტს. ამიტომ აუცილებელია, ეტიკეტზე იყოს მითითებული, რომ პროდუქტი გენმოდიფიცირებულია ან მასში არის გენმოდიფიცირებული ინგრედიენტები. აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ არსებობს სოფლის მეურნეობის მინისტრის ბრძანება, სადაც ლაპარაკია ეტიკეტირების ცვლილების შესახებ და იქვეა მოთხოვნაც, გენმოდიფიცირებული პროდუქციის ეტიკეტზე მითითებული იყოს ეს ინფორმაცია. მაგრამ მაჩვენეთ თუნდაც ერთი პროდუქტი, რომელსაც აწერია, რომ ის შეიცავს გენმოდიფიცირებულ ინგრედიენტებს ან გენმოდიფიცირებულია. ამასთანავე, სასურსათო ბაზარზე ძალიან ბევრ პროდუქტს ნახავთ, რომელსაც აწერია, რომ ის თავისუფალია გენმოდიფიცირებული ინგრედიენტებისგან. ეს არის რეკლამა და არა ინფორმაცია მომხმარებლისათვის.
- ახლაც თუ იკვლევთ რომელიმე პროდუქტს?
- ჩვენი უკანასკნელი გამოკვლევა, რომელიც აპრილში დამთავრდა (მარტი-აპრილის მონაცემებით), ეხებოდა კარაქებს. 24 დასახელების კარაქიდან ცხრამ მიიღო უარყოფითი შედეგი. ამ ინფორმაციას და მათ მწარმოებელ კომპანიებს თუ კარაქის სახელებს უახლოეს პერიოდში მოგაწვდით. ახალი პროდუქტის კვლევასაც ორშაბათიდან ვიწყებთ, მაგრამ რომელ პროდუქტს შევისწავლით, ამას წინასწარ ვერ გეტყვით.
- რა მოსდის ვადაგასულ პროდუქტს?
- ქართული კანონმდებლობით, ვადაგასული პროდუქციის რეალიზაცია აკრძალულია. მის განადგურებას აქვს თავისი წესი. ეს წესი დამტკიცებულია სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მიერ. უნდა შეიქმნას სპეციალური კომისია, რომელიც დაადასტურებს, რომ ეს პროდუქტი ექვემდებარება განადგურებას და იმავე კომისიის თანდასწრებით პროდუქტი განადგურდეს. მაგრამ ნებისმიერი მაღაზიის რეალიზატორს რომ გაესაუბროთ, გიპასუხებენ, რომ როცა ვადაგასული პროდუქტები გროვდება, მათთან მიდის დისტრიბუტორი და პროდუქცია მიაქვს უკან. მერწმუნეთ, ის ნაწილი, რაც უკან ბრუნდება, სამწუხაროდ, არ ნადგურდება.
- აბა, სად მიდის?
- ვერ გეტყვით. ეს ჩემთვის უცნობია.
- ანუ არსებობს იმის შანსი, რომ ან ეს პროდუქცია კიდევ ერთხელ მოხვდეს ბაზარზე, ან რაიონებში გავიდეს?
- ვერ გეტყვით, თუმცა ამის რისკი, სამწუხაროდ, არსებობს. ჩვენ რეგიონებიდანაც გვიკავშირდებიან და გვაწვდიან ინფორმაციას. მაგალითად, სულ ცოტა ხნის წინ მარტვილიდან დაგვირეკეს, რომ ხდებოდა ორი თვის ვადაგასული პროდუქტების რეალიზაცია, მაგრამ რაკი თავად მე არ შემიმოწმებია სიტუაცია, - ჩემთვის რთულია მარტვილში ჩასვლა და პრობლემის ადგილზე შესწავლა, - კონკრეტულ პროდუქტს ვერ დაგისახელებთ.
- რა შეგიძლიათ ურჩიოთ ჩვენს მკითხველს?
- არ შეიძინოს ის პროდუქცია, რომელზეც არ არის მოყვანილი სრულყოფილი ინფორმაცია და გაითვალისწინონ ყველაფერი, რაც ზემოთ მოგახსენეთ, ხოლო თუ მაინც დაირღვა მათი უფლებები, მოგვმართონ ჩვენ, რადგან ჩვენი ორგანიზაცია სამომხმარებლო ბაზარზე მომხმარებლისთვის ხელკეტივით არის.
- და მაინც, მომხმარებელი პრაქტიკულად დაუცველია...
- სამწუხაროდ, მომხმარებელი ბოლომდე არ არის დაცული. საბოლოო დასკვნა ეს არის.